معرفی گونه ایی خاص از درختان = اکالیپتوس دلتا (رنگین کمان)

در میان انبوه درختان سرسبز جهان گونه هایی یافت می شوند که با ویژگی های منحصر به فرد خود چشم هر بیننده ای را خیره می کنند. یکی از این شگفتی های طبیعت درختی است که با تنه رنگارنگ خود جلوه ای از پالت نقاشی خداوند را به نمایش می گذارد. این درخت خاص که با نام های مختلفی همچون اکالیپتوس رنگین کمان صمغ میندانائو یا صمغ رنگین کمان شناخته می شود نه تنها از نظر زیبایی شناختی بی نظیر است بلکه خصوصیات گیاه شناسی و کاربردهای تجاری مهمی نیز دارد که آن را از سایر هم خانواده هایش متمایز می سازد. بسیاری از علاقه مندان به دنیای گیاهان و طبیعت یا حتی کسانی که به دنبال مواد اولیه خاص در صنایع مختلف هستند ممکن است با این سوال مواجه شوند که ماهیت این درخت چیست چه خصوصیاتی دارد و در کجا یافت می شود. این محتوا به شما کمک می کند تا با یکی از جذاب ترین گونه های درختی سیاره ما آشنا شوید و اطلاعات جامعی درباره ابعاد مختلف آن به دست آورید.

آشنایی با درخت اوکالیپتوس رنگین کمان

درخت اکالیپتوس رنگین کمان با نام علمی Eucalyptus deglupta یکی از خاص ترین و زیباترین اعضای خانواده بزرگ اکالیپتوس ها به شمار می رود. این گونه که به دلیل پوست چندرنگ و خیره کننده اش شهرت جهانی یافته تنها گونه از جنس اکالیپتوس است که به صورت طبیعی در نیمکره شمالی زمین یافت می شود. این درخت غول پیکر و سریع الرشد بومی مناطق گرمسیری و بارانی جنوب شرقی آسیا است و زیستگاه اصلی آن عمدتاً در جزایر مجمع الجزایر فیلیپین اندونزی و پاپوآ گینه نو قرار دارد. نام های رایج آن مانند صمغ میندانائو به جزیره میندانائو در فیلیپین اشاره دارد که یکی از مراکز اصلی پراکنش آن است. این درخت در محیط طبیعی خود در جنگل های بارانی مرطوب و پرباران رشد می کند و توانایی سازگاری با شرایط محیطی خاص این مناطق را دارد. ظاهر شگفت انگیز تنه آن این درخت را به یکی از جاذبه های طبیعی و گیاهی منحصربه فرد در جهان تبدیل کرده است.

مشخصات درخت رنگین کمان

درخت اکالیپتوس رنگین کمان درختی با شکوه و ابعاد قابل توجه است که در شرایط ایده آل می تواند به ارتفاعات بسیار زیادی دست یابد. این درخت سرعت رشد بسیار بالایی دارد و به سرعت به یک نمونه بزرگ و چشمگیر تبدیل می شود. در زیستگاه های بومی خود در مناطق استوایی ارتفاع درختان بالغ معمولاً بین ۶۰ تا ۷۵ متر و در برخی موارد حتی بیشتر نیز گزارش شده است. قطر تنه این درختان نیز می تواند به بیش از ۲۴۰ سانتی متر برسد. پایه تنه اغلب دارای تکیه گاه های ریشه ای (Buttresses) است که تا ارتفاع ۴ متر از سطح زمین امتداد می یابند و به پایداری درخت در خاک های مرطوب و سست کمک می کنند. شاخه های درخت معمولاً مقطعی تقریباً مربعی دارند و اغلب در گوشه ها دارای بال های باریکی هستند. این مشخصات فیزیکی اکالیپتوس رنگین کمان را به یکی از درختان بزرگ و با ابهت در مناطق گرمسیری تبدیل کرده است.

گیاه شناسی اوکالیپتوس رنگین کمان

از منظر گیاه شناسی اکالیپتوس رنگین کمان با نام علمی Eucalyptus deglupta شناخته می شود. این درخت به تیره موردسانان (Myrtaceae) و سرده اکالیپتوس (Eucalyptus) تعلق دارد. ویژگی مهم این گونه همانطور که پیشتر اشاره شد بومی بودن آن در نیمکره شمالی است که آن را از سایر گونه های اکالیپتوس که عمدتاً بومی استرالیا هستند متمایز می کند. نام گونه ای deglupta در زبان لاتین به معنی پوست کنده است که به ویژگی پوست اندازی آن اشاره دارد. این درخت یک گیاه گلدار دولپه ای است که در راسته موردسانان قرار می گیرد. ساختار گیاه شناسی آن برای سازگاری با محیط های گرمسیری و پرباران تکامل یافته است. بررسی های دقیق تر گیاه شناسی جزئیات بیشتری درباره سازوکارهای رشد تولید مثل و سازگاری این گونه در اختیار محققان قرار می دهد.

پوست درخت اوکالیپتوس رنگین کمان

برجسته ترین ویژگی درخت اکالیپتوس رنگین کمان بدون شک پوست تنه آن است که جلوه ای بی نظیر از رنگ های متنوع را به نمایش می گذارد. این پوست دارای سطحی صاف است که به صورت نوارهایی در طول سال می ریزد. فرآیند پوست اندازی به تدریج اتفاق می افتد و لایه های جدیدی از پوست در زیر نمایان می شوند. در ابتدا پوست جدید به رنگ سبز روشن است اما با گذشت زمان و قرار گرفتن در معرض هوا و نور خورشید اکسید شده و رنگ های مختلفی از جمله آبی بنفش نارنجی قرمز قهوه ای مایل به ارغوانی و خاکستری به خود می گیرد. از آنجایی که پوست اندازی در زمان های مختلفی در بخش های گوناگون تنه اتفاق می افتد تنه درخت به طور همزمان لکه ها و نوارهایی از رنگ های مختلف را نشان می دهد که ظاهری شبیه به یک نقاشی انتزاعی یا رنگین کمان ایجاد می کند. این چرخه پیوسته پوست اندازی و تغییر رنگ تنه درخت را در طول سال به صحنه ای متغیر و همیشه جذاب تبدیل می کند.

گل های درخت اکالیپتوس رنگین کمان

درخت اکالیپتوس رنگین کمان نیز همانند سایر گونه های اکالیپتوس گل هایی تولید می کند هرچند شهرت آن بیشتر به خاطر تنه رنگارنگش است تا گل هایش. گل های اکالیپتوس رنگین کمان معمولاً کوچک و به رنگ سفید یا کرمی هستند. این گل ها فاقد گلبرگ های بزرگ و رنگی هستند؛ در عوض بخش نمایان و جذاب گل پرچم های فراوان و نخی شکل آن است که ظاهری پف دار و نرم به گل می دهند. گل ها در خوشه های کوچکی ظاهر می شوند و عطری ملایم دارند. دوره گلدهی این درخت در مناطق بومی آن بسته به شرایط محیطی و فصل ممکن است متفاوت باشد. گل ها نقش مهمی در چرخه زندگی درخت ایفا می کنند و منجر به تولید دانه و تکثیر می شوند هرچند از نظر بصری به اندازه تنه رنگارنگ آن چشمگیر نیستند.

برگ و روغن درخت اکالیپتوس رنگین کمان

برگ های درخت اکالیپتوس رنگین کمان نیز دارای ویژگی های خاصی هستند. برگ ها به صورت جفت های متقابل روی شاخه ها قرار می گیرند و معمولاً شکلی بیضی یا نیزه ای دارند. اندازه آنها می تواند متفاوت باشد اما اغلب طولی بین ۷۵ تا ۱۵۰ میلی متر و عرضی بین ۵۰ تا ۷۵ میلی متر دارند و روی یک دمبرگ کوتاه قرار گرفته اند. برگ های جوان تر ممکن است کمی متفاوت از برگ های بالغ باشند. مانند بسیاری از گونه های اکالیپتوس برگ های این درخت نیز حاوی روغن های معطر هستند که بوی مشخصی دارند. با این حال غلظت و ترکیب روغن های موجود در برگ های Eucalyptus deglupta ممکن است با گونه هایی که به طور تجاری برای تولید روغن اکالیپتوس (مانند Eucalyptus globulus) کشت می شوند متفاوت باشد. به همین دلیل این گونه به طور معمول منبع اصلی برای استخراج روغن اکالیپتوس دارویی یا صنعتی محسوب نمی شود و کاربرد اصلی آن در زمینه دیگری است.

ویژگی های تنه درخت اکالیپتوس رنگین کمانی

تنه درخت اکالیپتوس رنگین کمان قلب ویژگی های بصری آن است. همانطور که پیشتر اشاره شد تنه درختی بالغ می تواند قطری عظیم داشته باشد و در پایه توسط تکیه گاه های ریشه ای قوی حمایت می شود. سطح تنه به طور مداوم در حال پوست اندازی است و این فرآیند بافت صاف و براق پوست را نمایان می کند. رنگ های موجود بر روی تنه نتیجه تفاوت در زمان پوست اندازی و سن لایه های مختلف پوست است. لایه های تازه تر سبز روشن هستند و به تدریج با اکسیداسیون به رنگ های آبی بنفش نارنجی و سپس قرمز و قهوه ای تیره تغییر می کنند. این ترکیب از لایه های پوست با سنین مختلف الگویی پویا و متغیر از رنگ ها را بر روی سطح تنه ایجاد می کند. بافت صاف و بدون ترک پوست برخلاف پوست زبر و شیاردار بسیاری از درختان دیگر به نمایان شدن هرچه بهتر این طیف رنگی کمک می کند و تنه را به یک اثر هنری طبیعی تبدیل می کند.

ریشه نام درخت اکالیپتوس

نام سرده اکالیپتوس (Eucalyptus) ریشه ای یونانی دارد و از دو کلمه «eu» به معنی «خوب» و «kalyptos» به معنی «پوشیده» یا «پنهان» گرفته شده است. این نامگذاری توسط گیاه شناس فرانسوی چارلز لوئیس لریتیر دو بروتل در اواخر قرن هجدهم انجام شد و به ویژگی خاص جوانه های گل در این سرده اشاره دارد. در جوانه های گل اکالیپتوس کاسبرگ ها و گلبرگ ها با هم ادغام شده و کلاهکی سخت به نام «اوپرکولوم» (Operculum) را تشکیل می دهند که بخش های تولید مثل گل را به خوبی می پوشاند و محافظت می کند. هنگامی که گل آماده باز شدن می شود این کلاهک می افتد و پرچم های گل نمایان می شوند. بنابراین نام «اکالیپتوس» به معنای «خوب پوشیده» به این کلاهک محافظ در جوانه گل اشاره دارد و ویژگی گیاه شناسی مشترک این سرده وسیع از درختان و درختچه ها را بیان می کند.

زادگاه اصلی درخت عجیب رنگین کمانی

زادگاه اصلی و طبیعی درخت اکالیپتوس رنگین کمان مناطق گرمسیری و مرطوب جنوب شرقی آسیا و اقیانوسیه است. برخلاف اکثر گونه های اکالیپتوس که منشاء استرالیایی دارند Eucalyptus deglupta تنها گونه ای است که به صورت بومی در نیمکره شمالی یافت می شود. پراکنش طبیعی این درخت عمدتاً در جزایر بزرگ و کوچک این منطقه شامل میندانائو در فیلیپین گینه نو (بخش پاپوآ گینه نو و استان پاپوآ در اندونزی) جزیره سرام در اندونزی و جزیره سولاوسی در اندونزی است. این مناطق دارای اقلیم استوایی با دماهای بالا و بارندگی فراوان در طول سال هستند که شرایط ایده آل برای رشد این درخت سریع الرشد را فراهم می کند. این درخت در جنگل های بارانی و در نزدیکی رودخانه ها و مناطق مرطوب که خاک غنی و زهکشی مناسبی دارند به خوبی رشد می کند.

شرایط کاشت اوکالیپتوس رنگین کمان

برای کاشت و پرورش درخت اکالیپتوس رنگین کمان در خارج از زیستگاه طبیعی اش لازم است شرایط محیطی مشابهی فراهم شود. این درخت به شدت به سرما حساس است و نمی تواند دماهای زیر صفر را تحمل کند. بنابراین کاشت آن تنها در مناطق با اقلیم گرمسیری یا نیمه گرمسیری که فاقد یخبندان شدید هستند امکان پذیر است. این درخت به نور کامل خورشید نیاز دارد تا بتواند به خوبی رشد کرده و رنگ های پوست آن به درستی توسعه یابند. خاک مناسب برای کاشت اکالیپتوس رنگین کمان باید غنی از مواد آلی مرطوب اما با زهکشی بسیار خوب باشد تا ریشه ها دچار غرقابی نشوند. این درخت به آبیاری منظم و فراوان نیاز دارد به خصوص در طول دوره های خشکی یا در سال های اولیه رشد. رطوبت بالای هوا نیز برای رشد بهینه آن مطلوب است. به دلیل سرعت رشد بالا و ابعاد نهایی بزرگ هنگام کاشت باید فضای کافی برای رشد ریشه ها و تاج درخت در نظر گرفته شود.

کاربرد اصلی درخت رنگین کمان

درخت اکالیپتوس رنگین کمان علاوه بر زیبایی خیره کننده اش که آن را به یک درخت زینتی محبوب در مناطق مناسب آب و هوایی تبدیل کرده دارای ارزش تجاری قابل توجهی نیز هست. کاربرد اصلی این درخت در صنعت چوب و کاغذسازی است. چوب مغز تنه این درخت به دلیل داشتن الیاف مناسب یکی از منابع اصلی برای تولید خمیر کاغذ سفید با کیفیت بالا محسوب می شود. سرعت رشد بسیار زیاد این گونه باعث شده است که در بسیاری از مناطق گرمسیری به ویژه در فیلیپین و اندونزی به صورت گسترده در مزارع چوب (Plantations) کشت شود. این مزارع با هدف تأمین مواد اولیه مورد نیاز کارخانجات کاغذسازی ایجاد شده اند. بنابراین اکالیپتوس رنگین کمان نه تنها یک شگفتی طبیعی است بلکه نقش مهمی در تأمین نیازهای صنعتی مرتبط با چوب و کاغذ در سطح جهانی ایفا می کند و به همین دلیل از نظر اقتصادی نیز دارای اهمیت است.

آیا می توان درخت اکالیپتوس رنگین کمان را در ایران کاشت؟

کاشت این درخت در ایران به دلیل حساسیت شدید آن به سرما و نیاز به اقلیم گرمسیری مرطوب در اکثر مناطق کشور امکان پذیر نیست. تنها در نقاط بسیار محدودی از سواحل جنوبی با شرایط آب و هوایی خاص و بدون یخبندان ممکن است بتوان آن را پرورش داد.

شرایط نگهداری درخت اکالیپتوس رنگین کمان چگونه است؟

این درخت به نور کامل خورشید خاک غنی مرطوب و با زهکشی عالی و آبیاری فراوان نیاز دارد. دما نباید به زیر صفر درجه سانتی گراد برسد و رطوبت محیطی بالا برای رشد آن مطلوب است.

آیا درخت اکالیپتوس رنگین کمان خواص دارویی دارد؟

برخلاف برخی دیگر از گونه های اکالیپتوس که برای روغن دارویی کشت می شوند گونه رنگین کمان (Eucalyptus deglupta) عمدتاً به دلیل چوبش برای کاغذسازی و زیبایی زینتی شناخته شده و معمولاً کاربرد دارویی ندارد.

ارتفاع درخت اکالیپتوس رنگین کمان چقدر است؟

در زیستگاه طبیعی خود در مناطق گرمسیری این درخت می تواند به ارتفاع ۶۰ تا ۷۵ متر و گاهی بیشتر برسد. در خارج از زیستگاه بومی و در شرایط نیمه گرمسیری ارتفاع آن معمولاً کمتر و حدود ۳۰ تا ۳۸ متر است.