گذار کودک از اجتماع به جامعه

در یک پژوهش بررسی شد؛

با گذر از خانواده به آستانه مدرسه، کودک تحت نظارت قوانین جدیدی قرار می گیرد، که خانواده، کودک را با آسودگی خاطر به یک عامل کاملاً متفاوتی تحویل داده باشد.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری اسخاج، برای اکثر بچه ها اولین روز مدرسه از اهمیت وافری برخوردار است و کودک وارد مرحله ای می شود  که تقریباً پایانی ندارد. خداحافظی گرم و گاهی همراه با اشک در دم در خانه، یا دم در مدرسه، با پدر و یا مادر به عمل می آید و ناگهان بچه خود را در میان همگنان، آشنا و ناآشنا، در برابر اقتدار جدید یک معلم، تنها می یابد. بدین سان دوره جدیدی از زندگی او آغاز می شود.

داور شیخاوندی (عضو هییت علمی دانشگاه تهران) در مقاله ای با عنوان «نگرش پست مدرنیستی به آموزش و پرورش مدرن» به این موضوع می پردازد که برای بسیاری از بچه های جامعه ما، نظام آموزشی نمایشگر نخستین تجربه ای است که جامعه شناسان آن را اصطلاحاً سازمان رسمی می نامند.

* سازمان رسمی چیست؟

به زعم این پژوهشگر نهادی که قوانین و مقررات مربوطه اش، به طور ضمنی به وسیله امور ویژه تعیین شده و سازمان یافته است سازمان رسمی نامیده می شود.

در ادامه این پژوهش به این موضوع اشاره می شود که با گذر از خانواده به آستانه مدرسه، کودک تحت نظارت قوانین جدیدی قرار می گیرد، که خانواده، کودک را با آسودگی خاطر به یک عامل کاملاً متفاوتی تحویل داده باشد. در درون این نظام مقررات جدیدی به اجرا گذاشته می شود که بدون توجه به ویژگی فردی، به طور یکسان  شامل تمام کودکانی می گردد که در موقعیت مشابهی قرار دارند.

با خروج از اجتماع خرد خانه و ورود به مدرسه کودک نخستین گام را برای ورود به جامعه کلانی برمی دارد که مدرسه واسطه و نماینده آن محسوب می شود

این پژوهشگر توضیح می دهند که افزون بر این، تازگی و مزایای این نهاد این است که در آن هر کودکی جزیی از یک کل تلقی می شود. در این جا منزلتی را که او در خانواده داشت نادیده می گیرند. در چنین موقعیت نوینی اصولاً کودک باید بکوشد که راه خود را خودش بجوید و متکی به خود باشد.

 این پژوهشگر در این مقاله به این موضوع اشاره می کند که با خروج از اجتماع خرد خانه و ورود به مدرسه کودک نخستین گام را برای ورود به جامعه کلانی برمی دارد که مدرسه واسطه و نماینده آن محسوب می شود. 

* آموزش معادل اجتماعی شدن و اجتماعی کردن

شیخاوندی در این پژوهش می نویسد؛ در اثر تجدد، آموزش وضع خاصی به خود گرفته است. گاهی آموزش را معادل با انواع اجتماعی شدن (Socialization) می انگارند که پس از اجتماعی کردن اولیه (communalization) در بستر خانواده انجام می پذیرد.

به زعم این پژوهشگر در این راستا، بدیهی است که آموزش یک پدیده همگانی، کشور شمول و حتی جهان شمول می تواند باشد. از ویژگی های این نهاد، سازمان یابی رسمی و اختصاص آن انحصاراً به آموزش است. به معنای واضح تر، آموزش از سایر حوزه ها یا سپر ها زندگی جامعه ای جدا شده، به صورت یک نظام، نهادی گشته است.

در ادامه این پژوهش آمده است که تا قبل از این دوره، آموزش در کانون خانوادگی انجام می گرفت ولی در این دوره بخشی از آموزش از خانواده جدا شده، تحت نظارت، آیین و مقررات نظام رسمی آموزش و پرورش قرار می گیرد. بنابراین، گذر از آستانه مدرسه، یک تجربه تاریخ شمول انسانی نیست، بلکه به عنوان یک پدیده جامعه ای، ره آورد جامعه مدرن می باشد و از تجربه های مهم افراد به شمار می آید. 

* آموزش و پرورش مدرن

این پژوهشگر در ادامه به این موضوع اشاره می کند که فرایند آموزشی طی سالیان نسبتاً درازی انجام می پذیرد. بنابراین، اکثر نوباوگانی که از آستانه کودکستان یا دبستان می گذرند بخش اعظم دروره های کودکی، نوجوانی و جوانی خود را در قالب این نهاد سپری می کنند. چنین جماعت عظیمی از جمعیت جامعه، در سنین، جنسیت و تخصص های متعدد موجب شده است که نظام آموزشی به بزرگترین و پر جمعیت ترین نهاد جامعه تبدیل شود. 

به زعم این پژوهشگر امروزه، در بسیاری از کشورها، فارغ التحصیل شدن از هر دوره تحصیل که بوده باشد، به معنای پایان درس و ترک مدرسه نمی باشد. فرایند مدرسه چنان است که فرد فارغ التحصیل در هر سن و سالی و با هر تخصصی که بوده باشد، انواع و اقسام شگرد های شاگردی در مدارج بالاتر را به گردن می گیرد.

در جامعه مدرن، مدرسه به اغواگراترین و رغبت انگیزترین، نهاد های جامعوی تبدیل شده است

شیخاوندی در ادامه به این موضوع اشاره می کند که در برخی از کشور ها، خانواده بخشی از وظایف خود را به مدرسه منتقل می کند، مدرسه نیز بخشی از تکالیف خود را به خانواده محول می سازد و بسیاری از پدران و مادران، حتی پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها و اطرافیان نزدیک را وا می دارد که نقش معلم سر خانه را بخود بگیرند.

در این پژوهش به این مهم اشاره می شود که خانواده ها به طور غیر مستقیم به مدرسه باز می گردند و شریک دلهره های ناشی از آن سیستم هستند. به رغم شاهراه های ارتباطی، در جامعه مدرن، مدرسه به اغواگراترین و رغبت انگیزترین، نهاد های جامعوی تبدیل شده است. ادامه تحصیل، دوام وابستگی به مدرسه، کارایی، ارتقای مقام در مشاغل، افزایش بهره وری و در نتیجه بالا رفتن از نردبان ترقی و احراز مشاغل مهم نقش تعیین کننده ای را ایفا می کند و مکمل سایر عوامل موثر در قشر بندی محسوب می شود.

* ارتباط نهاد آموزشی و اقتصاد

این پژوهشگر توضیح می دهد که در بسیاری از جوامع، نیک بختی و رستگاری در گرو بیشتر مدرسه رفتن است. مبلغان نظام آموزشی در جامعه مدرن موفق شده اند به بسیاری از مردم، به ویژه به مقامات دولتی این باور را بدهند که اگر می خواهند «زگهواره تا گور دانش بجوی» را تحقق بخشند باید زگهواره تا گور مدرسه بروند. حتی اگر آموزش از راه دور، به وسیله امواج الکترونیکی تلویزیونی و ماهواره ای بوده باشد.

نهاد آموزشی از نظر تشدید مصرف کالا های آموزشی و توابع آن و تحریک و تحرک تولید، نقش بسیار مهمی در اقتصاد ایفا می کنند

شیخاوندی در این مقاله به این موضوع اشاره می کند که؛ برای این که مطمین باشند که افراد در بزرگی عادت مدرسه رفتن را از سر برون نخواهند کرد آنان را از سنین بسیار پایین به نظام پرورشی و آموزشی می سپارند و از خردی به مدرسه و آموزه های بسته بندی شده و غیر قابل رد آن معتاد می سازند تا مشاغل مدیران، معلمان، کارکنان اداری و تولید کنندگان انواع اقسام ابزار آموزشی، (که روز به روز گران بهاتر، کتاب های درسی متنوع تر و کم مایه تر می شوند) برای سال های درازتر، تضمین گردد.

در همین راستا، نهاد آموزشی از نظر تشدید مصرف کالا های آموزشی و توابع آن و تحریک و تحرک تولید، نقش بسیار مهمی در اقتصاد ایفا می کنند، به طوری که می توان گفت که دست کمی از نقش اقتصادی ارزش، در مصرف یا تولید اقتصادی ندارد و شاید مکمل یکدیگر بوده باشند. به ویژه این که، بخشی از نیروی انسانی ارتش را نظام آموزشی تامین می کند و آموزش در ارتش تداوم می یابد.

* جامعه شناسی آموزش و پرورش

به زعم این پژوهشگر با توجه به جایگاه برتر آموزش و مسایل فزاینده متعدد و متفاوتی که در اقشار جامعه ما برانگیخته، جامعه شناسان را بر آن داشته که ساختار؛ کارکرد و کنش های درون نظام آموزشی و واکنش آنها را در برون آن مورد توجه، تحقیق و تحلیل و بالاخره تنقید قرار دهند.

نتیجه چنین نگرش پژوهشگرانه به تکوین علمی منجر شده ه آن را جامعه شناسی آموزش و پرورش می نامند. تحت این عنوان انواع مسایل مربوط به تشکل گروه های دانش آموزان ومعلمان، نقش و سلسله مراتب افراد در کلاس، یا مسایل کلی تر نظیر کنش و واکنش آموزش و پرورش با جامعه کلان و نقش تحصیل و درجات آموزشی در تکوین اقشار یا لایه بندی جامعوی، تشکیل گروه های نخبگان سیاسی و غیر سیاسی، تامین نیروی انسانی و تاثیر آن در توسعه و بالیدگی جوامع مورد بررسی قرار می گیرند.

این پژوهشگر در نهایت اینگونه جمع بندی می کند که با توجه به نکات گفته شده؛ انواع فعالیت های به اصطلاح «آموزشی» بخش مهمی از نظام حرفه ای و تخصصی را در بر می گیرند و اکثر دولت ها، سالیانه سهم مهمی از تولید ملی خود را بدین فعالیت ها اختصاص می دهند.