نمونه دادخواست مطالبه نفقه فرزند از جد پدری

وقتی پدر فرزند به هر دلیلی قادر به تأمین نیازهای مالی فرزند خود نیست یا فوت کرده است، قانون راهکاری برای حمایت از حقوق کودک پیش بینی کرده: مطالبه نفقه از جد پدری. این حق قانونی، ضامن بقا و رشد مطلوب فرزندان است و فرایند حقوقی خاص خود را دارد.

تأمین نیازهای اساسی فرزندان، یک مسئولیت حیاتی و یک حق قانونی مسلم برای هر کودک است. در بسیاری از موارد، این وظیفه بر عهده پدر است؛ اما شرایطی پیش می آید که پدر به دلایلی همچون فوت، بیماری یا عدم توانایی مالی، قادر به ایفای این نقش نیست. در چنین مواقعی، قانون حمایت خانواده و مدنی جمهوری اسلامی ایران، راه حلی برای جلوگیری از تضییع حقوق فرزندان ارائه کرده است: مسئولیت پرداخت نفقه به جد پدری (پدربزرگ) منتقل می شود.

مطالبه نفقه فرزند از جد پدری، یک فرآیند حقوقی مشخص است که نیازمند آگاهی از مواد قانونی، شرایط خاص، مدارک لازم و مراحل گام به گام تنظیم و ثبت نمونه دادخواست مطالبه نفقه فرزند از جد پدری است. در این مقاله جامع، تلاش می کنیم تا تمامی ابعاد این موضوع را به شکلی دقیق، مستند و قابل فهم برای شما شرح دهیم. از تعریف پایه نفقه و سلسله مراتب مسئولیت پرداخت آن گرفته تا بررسی شرایط قانونی مطالبه نفقه از پدربزرگ، معرفی مرجع صالح رسیدگی، لیست کامل مدارک مورد نیاز و ارائه یک نمونه دادخواست کاملاً کاربردی و راهنمای تکمیل آن، همه و همه با هدف توانمندسازی شما برای پیگیری مؤثر حقوق فرزندانتان، ارائه خواهد شد.

با مطالعه این راهنما، نه تنها به درک عمیقی از مبانی حقوقی این موضوع دست خواهید یافت، بلکه با ابزارهای عملی و دانش مورد نیاز برای اقدام قانونی نیز مجهز خواهید شد تا فرزندان عزیز ایران بتوانند از حقوق مسلم خود بهره مند گردند.

نفقه چیست و چه کسی مسئول پرداخت آن است؟ (پایه حقوقی)

برای درک صحیح جایگاه و اهمیت مطالبه نفقه فرزند از جد پدری، ابتدا باید با مفهوم حقوقی نفقه و سلسله مراتب مسئولیت پرداخت آن آشنا شویم.

تعریف حقوقی نفقه: ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی

نفقه در معنای لغوی به هر چیزی گفته می شود که انسان برای گذران زندگی به آن نیاز دارد. در اصطلاح حقوقی، نفقه مجموعه ای از نیازهای اساسی است که یک فرد ملزم به تأمین آن برای فرد دیگری است. ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، به تفصیل موارد تشکیل دهنده نفقه را تعریف کرده است. بر اساس این ماده، نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن یا شخص واجب النفقه از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم (در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقص عضو یا مرض) می شود. این تعریف شامل تمامی نیازهای اولیه و ضروری برای حفظ حیات و ادامه زندگی شرافتمندانه است که با توجه به عرف جامعه و شأن و موقعیت فرد تعیین می گردد. برای فرزندان، این موارد می تواند شامل هزینه های تحصیل، تفریح سالم و آموزش نیز باشد.

انواع نفقه و تفاوت های کلیدی

در نظام حقوقی ایران، نفقه به دو دسته اصلی تقسیم می شود:

1. نفقه زوجه (همسر): این نوع نفقه مربوط به حقوق مالی زن بر عهده شوهر است. پرداخت نفقه زوجه، حتی در صورت تمکن مالی زن، بر عهده مرد است و از لحظه عقد دائم آغاز می شود. مهم ترین تفاوت آن با نفقه اقارب این است که نفقه گذشته زوجه نیز قابل مطالبه است و در صورت عدم پرداخت، دارای ضمانت اجرای کیفری است.
2. نفقه اقارب (بستگان): این نفقه مربوط به بستگانی است که از نظر قانونی واجب النفقه یکدیگر محسوب می شوند. فرزندان، پدر و مادر، اجداد و نوه ها از جمله اقارب واجب النفقه هستند. پرداخت نفقه اقارب مشروط به دو عامل اساسی است: اول اینکه فرد واجب النفقه نیاز به نفقه داشته باشد و قادر به تأمین معاش خود نباشد؛ دوم اینکه فرد ملزم به پرداخت نفقه تمکن مالی داشته باشد. یک تفاوت اساسی دیگر، این است که نفقه گذشته اقارب (از جمله فرزند) قابل مطالبه نیست و فقط نفقه حال و آینده مورد حکم قرار می گیرد.

سلسله مراتب مسئولیت پرداخت نفقه فرزند: ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی

ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی به وضوح سلسله مراتب مسئولیت پرداخت نفقه اولاد را مشخص کرده است. این ماده بیان می کند:

نفقه اولاد بر عهده پدر است. پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق، به عهده اجداد پدری است؛ با رعایت الاقرب فالاقرب. در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آنها، نفقه بر عهده مادر است. هرگاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشد، با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب النفقه است و اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور از حیث درجه اقربیت مساوی باشند، نفقه را باید به حصه متساوی تأدیه کنند.

بر اساس این ماده، ترتیب مسئولیت به شرح زیر است:

1. پدر: در وهله اول، مسئولیت مطلق پرداخت نفقه فرزندان بر عهده پدر است.
2. جد پدری (پدربزرگ): پس از فوت پدر یا در صورتی که پدر به هر دلیلی قادر به پرداخت نفقه نباشد، مسئولیت به جد پدری منتقل می شود. منظور از جد پدری، پدرِ پدر است.
3. مادر: در صورت عدم وجود پدر و اجداد پدری، یا عدم توانایی آن ها در پرداخت نفقه، مسئولیت به مادر واگذار می شود.
4. سایر اجداد و جدات (پدری و مادری): در نهایت، اگر هیچ یک از افراد فوق قادر به پرداخت نفقه نباشند، نوبت به سایر اجداد و جدات پدری و مادری می رسد، با رعایت اصل الاقرب فالاقرب؛ یعنی هر کس که از نظر درجه قرابت به فرزند نزدیک تر باشد، در اولویت قرار می گیرد. اگر چندین نفر در یک درجه قرابت باشند، نفقه به صورت مساوی بین آن ها تقسیم می شود.

منظور از عدم قدرت به انفاق می تواند شامل موارد مختلفی از جمله فوت، اعسار (عدم توانایی مالی اثبات شده)، حبس طولانی مدت، بیماری صعب العلاج یا هر وضعیت دیگری باشد که پدر را از کسب درآمد و تأمین معاش فرزند بازدارد. اثبات این عدم توانایی مالی، گام نخست برای مطالبه نفقه از جد پدری است.

چه زمانی می توان نفقه فرزند را از جد پدری مطالبه کرد؟ (شرایط قانونی)

همان طور که در بخش قبل اشاره شد، مطالبه نفقه فرزند از جد پدری تنها در شرایط خاصی امکان پذیر است. این شرایط قانونی که باید همزمان برقرار باشند، عبارتند از:

۱. عدم توانایی پدر یا فوت او

اولین و مهم ترین شرط برای اینکه فرزند بتواند نفقه خود را از جد پدری مطالبه کند، این است که پدر فرزند به هیچ عنوان قادر به پرداخت نفقه نباشد. این عدم توانایی می تواند به اشکال مختلفی بروز کند:

• فوت پدر: واضح ترین حالت، فوت پدر است که با ارائه گواهی فوت به دادگاه اثبات می شود.
• اعسار پدر: در صورتی که پدر زنده باشد اما به دلیل فقر، بیکاری یا ورشکستگی، قادر به تأمین معاش خود و فرزندش نباشد، باید حکم اعسار او توسط دادگاه صادر شده باشد. این حکم نشان می دهد که پدر از لحاظ مالی معسر است و توانایی پرداخت نفقه را ندارد.
• حبس طولانی مدت: اگر پدر به دلیل محکومیت کیفری، در حبس به سر می برد و امکان کسب درآمد برای پرداخت نفقه را ندارد، این وضعیت نیز می تواند از مصادیق عدم توانایی به انفاق تلقی شود.
• بیماری صعب العلاج یا از کار افتادگی: در شرایطی که پدر به دلیل بیماری جدی یا از کار افتادگی جسمی و روحی، قادر به کار و کسب درآمد نیست، این امر نیز می تواند موجب عدم توانایی در پرداخت نفقه شود. مدارک پزشکی و گواهی های مربوطه در این زمینه قابل ارائه هستند.

لازم است برای اثبات این شرایط، مدارک لازم (گواهی فوت، حکم اعسار، مدارک پزشکی، گواهی زندان و…) به دادگاه ارائه شود.

۲. تمکن مالی جد پدری: ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی

شرط دوم برای مطالبه نفقه از پدربزرگ، تمکن مالی اوست. ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی مقرر می دارد: کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد؛ یعنی بتواند نفقه بدهد بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد.

این بدان معناست که جد پدری باید دارای توانایی مالی کافی برای پرداخت نفقه نوه خود باشد، به گونه ای که این پرداخت، او را در تأمین نیازهای اساسی خودش دچار مشکل نکند. اثبات تمکن مالی جد پدری می تواند از طریق ارائه مدارکی نظیر:

• گواهی حقوق و فیش های دریافتی از محل کار
• جواز کسب و مدارک مربوط به فعالیت های تجاری یا شغلی
• سند مالکیت املاک، خودرو یا سایر دارایی های باارزش
• اطلاعات مربوط به حساب های بانکی (در صورت امکان ارائه به دادگاه)
• استشهادیه محلی از افراد مطلع که به تمکن مالی وی شهادت دهند.

البته دادگاه خود نیز می تواند از طریق تحقیقات محلی و استعلام از نهادهای مربوطه، وضعیت مالی خوانده را بررسی کند و لزومی ندارد خواهان تمامی این مدارک را حتماً در اختیار داشته باشد، اما ارائه آن ها به روند رسیدگی کمک شایانی می کند.

۳. نیاز فرزند به نفقه: ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی

سومین شرط اساسی برای مطالبه نفقه اقارب، نیاز فرد واجب النفقه است. ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی می گوید: کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسائل معیشت خود را فراهم نماید.

این بدان معناست که فرزند باید واقعاً نیازمند نفقه باشد و خود توانایی کسب درآمد برای تأمین نیازهایش را نداشته باشد. این شرط عمدتاً در مورد فرزندان صغیر یا محجور (مانند فرزندان دارای بیماری های خاص یا ناتوانی های ذهنی و جسمی که قادر به کار نیستند) یا فرزندان کبیر دانشجویی که قادر به تأمین معاش خود نیستند، صدق می کند. اگر فرزند به سن رشد رسیده و توانایی اشتغال به کاری را داشته باشد و بتواند از این راه، معاش خود را تأمین کند، حق مطالبه نفقه از جد پدری را نخواهد داشت. البته تعیین اینکه چه کاری و با چه درآمدی کفایت نیازهای او را می کند، به نظر کارشناس و تشخیص دادگاه بستگی دارد.

نکته کلیدی: نفقه گذشته و حال/آینده

یکی از مهم ترین تفاوت های نفقه زوجه و نفقه اقارب (از جمله نفقه فرزند) این است که نفقه گذشته فرزند از جد پدری به هیچ عنوان قابل مطالبه نیست. این یک اصل مهم حقوقی است که در ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی نیز مورد اشاره قرار گرفته و وجه تمایز نفقه زوجه با نفقه اقارب است. بر این اساس، دادگاه تنها می تواند جد پدری را به پرداخت نفقه از تاریخ تقدیم دادخواست (نفقه حال) و نفقه ایام آینده محکوم کند. به عبارت دیگر، نمی توانید برای هزینه هایی که فرزند در گذشته بدون نفقه جد پدری متحمل شده، ادعایی مطرح کنید. این نکته باید به دقت در تنظیم دادخواست و تعیین خواسته مورد توجه قرار گیرد تا درخواست شما با ایراد قانونی مواجه نشود و تنها نفقه جاری و آینده درخواست شود.

چه کسی حق اقامه دعوی مطالبه نفقه فرزند را دارد؟ (مهم ترین نکته کاربردی و تمایز)

یکی از سوالات کلیدی و کاربردی در موضوع مطالبه نفقه فرزند از جد پدری، این است که چه شخصی از نظر قانونی صلاحیت و حق اقامه این دعوی را دارد. پاسخ به این سوال، با توجه به سن و وضعیت فرزند، متفاوت خواهد بود.

۱. خود فرزند (در صورت رسیدن به سن رشد و اهلیت)

اگر فرزند به سن رشد قانونی رسیده باشد (غالباً ۱۸ سال تمام) و از اهلیت لازم برای اقامه دعوی برخوردار باشد (یعنی سفیه یا مجنون نباشد)، می تواند شخصاً دادخواست مطالبه نفقه را تقدیم دادگاه کند. در این حالت، فرزند به عنوان خواهان اصلی در دادخواست معرفی می شود.

۲. نماینده قانونی فرزند

در صورتی که فرزند صغیر یا محجور باشد و قادر به اقامه دعوی نباشد، نماینده قانونی او مسئولیت طرح دادخواست را بر عهده خواهد داشت. این نمایندگان عبارتند از:

• ولی قهری: پدر و جد پدری، ولی قهری فرزند محسوب می شوند. اگر پدر فوت کرده باشد و جد پدری (همان خوانده دعوی) زنده باشد، او ولی قهری فرزند است. در این حالت، اگر جد پدری از پرداخت نفقه خودداری کند، دعوا باید به طرفیت او مطرح شود. البته در عمل، ولی قهری نمی تواند علیه خودش اقامه دعوی کند، بنابراین این وضعیت معمولاً از طریق قیم یا مادر (به شرح زیر) پیگیری می شود.
• وصی: در صورتی که پدر یا جد پدری برای فرزند خود وصی تعیین کرده باشند، وصی می تواند به نمایندگی از فرزند اقامه دعوی کند.
• قیم: اگر فرزند ولی قهری یا وصی نداشته باشد یا ولی قهری خودش طرف دعوا باشد و مصلحت فرزند ایجاب کند، دادگاه می تواند برای او قیم تعیین کند. قیم از سوی دادگاه منصوب شده و مسئول اداره امور مالی و حقوقی محجور است.

۳. مادر یا هر شخصی که حضانت یا نگهداری طفل را بر عهده دارد (ماده ۶ قانون حمایت خانواده)

این بخش، یکی از مهم ترین نکات کاربردی و تمایزدهنده در موضوع نمونه دادخواست مطالبه نفقه فرزند از جد پدری است. پیش از تصویب قانون حمایت خانواده سال ۱۳۹۱، مادر یا هر فرد دیگری که نگهداری طفل را بر عهده داشت، برای مطالبه نفقه فرزند با مشکل عدم احراز سمت در دادگاه مواجه می شد. اما قانونگذار با تصویب ماده ۶ این قانون، این مانع را از میان برداشت.

ماده ۶ قانون حمایت خانواده مقرر می دارد:

مادر یا هر شخصی که حضانت طفل یا نگهداری شخص محجور را به اقتضای ضرورت برعهده دارد، حق اقامه دعوی برای مطالبه نفقه طفل یا محجور را نیز دارد. در این صورت، دادگاه باید در ابتداء ادعای ضرورت را بررسی کند.

این ماده به مادر یا هر فردی که به ضرورت نگهداری طفل را بر عهده دارد، حق اقامه دعوی برای مطالبه نفقه فرزند را اعطا کرده است. این حکم خاص، نوعی نمایندگی قانونی محسوب می شود که هدف آن حمایت از حقوق اطفال و تسهیل دسترسی آن ها به نفقه است.

نکته برتری و تحلیل نظریه مشورتی:

اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریات مشورتی خود، ماهیت این نمایندگی را تبیین کرده است. در نظریه مشورتی شماره ۷/۹۹/۷۰۸ مورخ ۱۳۹۹/۰۶/۱۵، به صراحت بیان شده است که صلاحیت مادر در طرح دعوای مطالبه نفقه فرزند غیربالغ، نه ماهیت قائم مقامی دارد و نه وکالت و نه قیم اتفاقی. بلکه حکمی خاص و متضمن نوعی نمایندگی قانونی و در جهت حمایت از اطفال و دیگر محجوران است.

همچنین در این نظریه تأکید شده که اصیل در دعوای مطالبه نفقه، خود فرزند است و مادر به نمایندگی قانونی از وی مبادرت به طرح دعوا می کند. این بدان معناست که هرگونه صلح یا رضایت مادر از جانب طفل باید با رعایت غبطه و مصلحت طفل باشد و دادگاه مسئول بررسی این موضوع است.

در نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۲/۶۶۴ مورخ ۱۴۰۲/۱۱/۰۱ نیز تصریح شده است که الزامی به درج این نمایندگی در ستون مربوط به خواهان نیست و عدم درج نام فرزند در ستون مربوط به خواهان، نقص در دادخواست تلقی نمی شود. یعنی مادر می تواند با نام خود به عنوان خواهان (با قید نمایندگی از فرزند) در ستون خواهان دادخواست، نفقه فرزند را مطالبه کند و ضرورتی به درج نام فرزند در ستون خواهان نیست، اگرچه از محتوای دادخواست باید مشخص باشد که نفقه فرزند مطالبه می شود.

این نکات، اهمیت ماده ۶ قانون حمایت خانواده را دوچندان می کند و راه را برای مادرانی که حضانت فرزند را بر عهده دارند، برای پیگیری حقوق مالی فرزندان خود هموار می سازد.

مرجع صالح برای رسیدگی به دادخواست مطالبه نفقه

پس از آگاهی از شرایط و اشخاص ذی حق برای مطالبه نفقه، این سوال مطرح می شود که کدام مرجع قضایی صلاحیت رسیدگی به این گونه دعاوی را دارد. در نظام قضایی ایران، هر دعوایی باید در دادگاه تخصصی مربوط به خود مطرح شود تا رسیدگی به آن به بهترین نحو انجام گیرد.

دادگاه خانواده

دعوای مطالبه نفقه فرزند از جد پدری، در زمره دعاوی خانوادگی طبقه بندی می شود. بنابراین، مرجع صالح و دارای صلاحیت ذاتی برای رسیدگی به این نوع پرونده ها، دادگاه خانواده است. دادگاه خانواده به طور خاص برای رسیدگی به مسائل مربوط به روابط خانوادگی، از جمله نفقه، حضانت، طلاق و غیره تأسیس شده است.

صلاحیت محلی دادگاه خانواده نیز بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی تعیین می گردد. در دعاوی نفقه، خواهان می تواند دادخواست خود را در دادگاه خانواده محل اقامت خوانده (جد پدری) یا در دادگاه محل اقامت خود (خواهان) تقدیم کند. این حق انتخاب، معمولاً برای خواهان (مادر یا نماینده قانونی فرزند) یک مزیت محسوب می شود تا بتواند در نزدیک ترین محل به سکونت خود، پیگیری پرونده را انجام دهد. بنابراین، شما باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در شهر محل اقامت جد پدری یا شهر محل اقامت خودتان مراجعه کرده و دادخواست را ثبت کنید.

مدارک لازم برای تنظیم و ثبت دادخواست

برای تنظیم و ثبت یک نمونه دادخواست مطالبه نفقه فرزند از جد پدری که از استحکام حقوقی کافی برخوردار باشد، جمع آوری مدارک لازم، مرحله ای حیاتی و گریزناپذیر است. این مدارک، دلایل و مستندات شما را در دادگاه تقویت می کنند و به اثبات ادعاهایتان کمک می کنند. مدارک مورد نیاز به شرح زیر است:

1. مدارک هویتی خواهان:
   • شناسنامه و کارت ملی خواهان (مادر یا نماینده قانونی فرزند).
2. مدارک هویتی فرزند (یا فرزندان):
   • شناسنامه و کارت ملی فرزند (یا فرزندان) که نفقه آن ها مطالبه می شود.
3. مدارک هویتی خوانده:
   • شناسنامه و کارت ملی خوانده (جد پدری).
4. مدارک اثبات عدم توانایی پدر یا فوت او:
   • گواهی فوت پدر: در صورتی که پدر فرزند فوت کرده باشد، ارائه گواهی فوت الزامی است.
   • حکم اعسار پدر: اگر پدر در قید حیات است اما توانایی مالی برای پرداخت نفقه را ندارد، ارائه حکم قطعی اعسار از دادگاه ضروری است.
   • سایر مدارک اثباتی: در مواردی مانند بیماری صعب العلاج (مدارک پزشکی معتبر)، از کارافتادگی (گواهی های مربوطه) یا حبس طولانی مدت (گواهی زندان)، ارائه مستندات مربوطه الزامی است.
5. مدارک اثبات رابطه نسبی:
   • شناسنامه فرزند (برای اثبات نسب پدری).
   • شناسنامه پدر فرزند (برای اثبات رابطه او با جد پدری).
   • شناسنامه جد پدری (خوانده).
   • این مدارک برای اثبات این موضوع که فرزند، نوه جد پدری است و از او رابطه نسبی دارد، حیاتی هستند.
6. مدارک دال بر تمکن مالی جد پدری (در صورت امکان):
   • گواهی حقوق، فیش حقوقی، گواهی اشتغال به کار.
   • جواز کسب یا پروانه فعالیت های تجاری.
   • سند مالکیت املاک، خودرو، یا سهام و اوراق بهادار.
   • اجاره نامه املاک متعلق به جد پدری.
   • هرگونه سندی که نشان دهنده توانایی مالی و دارایی های جد پدری باشد.
   • اگرچه دادگاه خود در این زمینه تحقیق می کند، اما ارائه این مدارک به تسریع روند رسیدگی کمک می کند.
7. سند ازدواج (در صورت مطالبه توسط مادر):
   • اگر مادر به عنوان خواهان، نفقه فرزند را مطالبه می کند، ارائه سند ازدواج برای اثبات رابطه زوجیت و همچنین رابطه مادری با فرزند می تواند مفید باشد.
8. مدارک دال بر میزان نیاز فرزند:
   • فاکتورهای هزینه های درمانی و پزشکی فرزند (در صورت وجود بیماری خاص).
   • قبوض هزینه های آموزشی و تحصیلی.
   • هرگونه فاکتور یا مدرکی که نشان دهنده نیازهای مالی خاص فرزند و میزان آن ها باشد.
9. شهادت شهود (در صورت نیاز):
   • برای اثبات مواردی مانند تمکن مالی جد پدری، نیاز فرزند، یا عدم توانایی پدر، می توانید از شهادت مطلعین استفاده کنید و استشهادیه محلی تهیه نمایید.

جمع آوری دقیق این مدارک، گام اول برای تدوین یک دادخواست قوی و افزایش شانس موفقیت در پرونده مطالبه نفقه است.

مراحل گام به گام تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه نفقه فرزند از جد پدری

فرآیند قانونی مطالبه نفقه فرزند از جد پدری، شامل مراحل مشخصی است که رعایت دقیق آن ها، ضامن پیشرفت صحیح پرونده شما خواهد بود. این مراحل به شرح زیر است:

۱. جمع آوری مدارک لازم

همان طور که در بخش قبل به تفصیل توضیح داده شد، اولین و مهم ترین گام، جمع آوری تمامی مدارک هویتی خواهان و خوانده، مدارک مربوط به فرزند، اسناد اثبات فوت یا عدم توانایی مالی پدر، مدارک اثبات رابطه نسبی، و هرگونه مدرک دال بر تمکن مالی جد پدری و نیاز فرزند است. اطمینان حاصل کنید که تمامی مدارک کپی برابر اصل شده یا نسخه های مصدق آن ها را در اختیار دارید.

۲. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

سیستم قضایی نوین ایران، ثبت دادخواست ها را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می دهد. شما باید به یکی از این دفاتر مراجعه کنید. در این دفاتر، مراحل زیر انجام می شود:

• احراز هویت و تشکیل پرونده الکترونیک: اگر قبلاً در سامانه ثنا ثبت نام نکرده اید، ابتدا باید اقدام به ثبت نام و احراز هویت در این سامانه کنید. تمامی ابلاغیه های قضایی از طریق این سامانه ارسال می شود.
• تنظیم دادخواست: کارشناس دفتر خدمات الکترونیک قضایی، بر اساس اطلاعات و مدارک شما، اقدام به تنظیم متن دادخواست در سامانه می کند. البته شما می توانید متن دادخواست آماده شده خود را نیز ارائه دهید.
• اسکن و پیوست کردن مدارک: تمامی مدارک جمع آوری شده، اسکن و به صورت الکترونیکی پیوست دادخواست شما می شوند.

۳. تکمیل فرم دادخواست

در فرم دادخواست، بخش های مختلفی وجود دارد که باید به دقت تکمیل شوند:

• خواهان: مشخصات کامل (نام، نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس، شماره تماس) فردی که نفقه را مطالبه می کند (مادر یا نماینده قانونی). در این بخش، می توانید قید کنید مادر به نمایندگی از فرزند صغیر [نام فرزند].
• خوانده: مشخصات کامل جد پدری (نام، نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس، شماره تماس).
• خواسته: این بخش بسیار مهم است و باید به طور دقیق آنچه را که از دادگاه می خواهید، ذکر کنید. برای مطالبه نفقه، خواسته معمولاً شامل موارد زیر است:
  • ۱. صدور قرار تأمین خواسته: این درخواست برای جلوگیری از نقل و انتقال اموال جد پدری تا زمان صدور حکم قطعی است. می توانید مبلغ تقریبی نفقه را قید کنید تا دادگاه برای تأمین این مبلغ، از اموال جد پدری توقیف کند. این بند، از توقیف و مخفی کردن اموال احتمالی خوانده جلوگیری می کند و مزیت مهمی دارد.
  • ۲. محکومیت خوانده به پرداخت نفقه فرزند/فرزندان: ذکر نام و مشخصات فرزند یا فرزندان و تاریخ شروع مطالبه نفقه (که حتماً باید از تاریخ تقدیم دادخواست به بعد باشد). همچنین باید قید کنید که با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری میزان نفقه تعیین شود.
  • ۳. محکومیت خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی و حق الوکاله وکیل (در صورت داشتن وکیل).
• دلایل و مستندات: در این بخش، به تمامی مدارکی که پیوست دادخواست کرده اید (مانند رونوشت شناسنامه، گواهی فوت، حکم اعسار، و…) اشاره کنید.
• شرح دادخواست: در این بخش، توضیح جامع و مستدلی از وضعیت موجود، رابطه بین خواهان و خوانده، شرایط عدم توانایی پدر، نیاز فرزند و تمکن مالی جد پدری ارائه دهید. به مواد قانونی مربوطه (۱۱۹۹ قانون مدنی، ۶ قانون حمایت خانواده) استناد کنید و به وضوح بیان کنید که چرا جد پدری ملزم به پرداخت نفقه است.

۴. پرداخت هزینه های دادرسی

پس از تکمیل دادخواست، باید هزینه های دادرسی را پرداخت کنید. این هزینه ها شامل هزینه ثبت دادخواست و سایر مبالغ مربوطه است که توسط دفتر خدمات الکترونیک قضایی به شما اعلام می شود. این هزینه ها بر اساس میزان خواسته (مبلغ نفقه درخواستی) تعیین می شود.

پس از پرداخت هزینه ها، دادخواست شما به دادگاه خانواده صالح ارسال شده و مراحل رسیدگی آغاز می شود.

نمونه دادخواست مطالبه نفقه فرزند از جد پدری (کاملاً کاربردی و با راهنمای تکمیل)

در ادامه، یک نمونه دادخواست مطالبه نفقه فرزند از جد پدری ارائه می شود. این نمونه با هدف پوشش تمامی جزئیات و راهنمایی کامل برای تکمیل هر بخش طراحی شده است. سناریوی پیشنهادی این دادخواست، مطالبه نفقه توسط مادر (به استناد ماده ۶ قانون حمایت خانواده) برای فرزند صغیر خود، به دلیل فوت پدر، از جد پدری است.

به نام خداوند عدالت گستر

ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان [نام شهرستان]

با سلام و احترام، به استحضار می رساند:

خواهان:
نام و نام خانوادگی: [نام کامل مادر]
نام پدر: [نام پدر مادر]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه مادر]
شماره ملی: [شماره ملی مادر]
محل اقامت: [آدرس دقیق محل سکونت مادر (خیابان، کوچه، پلاک، طبقه، واحد، شهر)]
شماره تماس: [شماره تلفن همراه مادر]
(به نمایندگی از فرزند صغیر/محجور: [نام کامل فرزند/فرزندان], شماره ملی: [شماره ملی فرزند/فرزندان], تاریخ تولد: [تاریخ تولد فرزند/فرزندان])

خوانده:
نام و نام خانوادگی: [نام کامل جد پدری (پدرِ پدر فرزند)]
نام پدر: [نام پدر جد پدری]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه جد پدری]
شماره ملی: [شماره ملی جد پدری]
محل اقامت: [آدرس دقیق محل سکونت جد پدری]
شماره تماس: [شماره تلفن همراه جد پدری]

وکیل/نماینده قانونی: (در صورت وجود وکیل)
نام و نام خانوادگی: [نام کامل وکیل]
شماره پروانه وکالت: [شماره پروانه]
محل اقامت: [آدرس دفتر وکیل]
شماره تماس: [شماره تماس وکیل]

خواسته:
۱. صدور قرار تأمین خواسته به مبلغ [مثلاً ۱۰۰،۰۰۰،۰۰۰] ریال (معادل مبلغ تقریبی نفقه یک سال) از اموال خوانده، جهت جلوگیری از نقل و انتقال احتمالی.
۲. محکومیت خوانده به پرداخت نفقه فرزند/فرزندان صغیر اینجانب (نام و نام خانوادگی فرزند/فرزندان) از تاریخ [تاریخ دقیق تقدیم دادخواست، مثلاً: ۰۱/۰۷/۱۴۰۲] لغایت زمان صدور حکم قطعی و اجراییه، با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری.
۳. محکومیت خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، کارشناسی و ...) و حق الوکاله وکیل (در صورت داشتن وکیل) در حق اینجانب.

دلایل و مستندات:
۱. رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان ([نام مادر]) (پیوست ۱)
۲. رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی فرزند/فرزندان ([نام و نام خانوادگی فرزند/فرزندان]) (پیوست ۲)
۳. رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی خوانده ([نام جد پدری]) (پیوست ۳)
۴. گواهی فوت مرحوم [نام پدر فرزند] به شماره [شماره گواهی] مورخ [تاریخ فوت] (پیوست ۴ - در صورت فوت پدر)
(در صورت عدم توانایی مالی پدر: [حکم قطعی اعسار پدر] یا [مدارک پزشکی دال بر بیماری صعب العلاج/از کارافتادگی] یا [گواهی حبس طولانی مدت پدر] - پیوست ۴/الف)
۵. استشهادیه محلی مبنی بر نیاز فرزند به نفقه و تمکن مالی جد پدری (در صورت لزوم) (پیوست ۵)
۶. سایر مدارک و مستندات (از قبیل فاکتورهای درمانی، آموزشی، و ...) (پیوست ۶)

شرح دادخواست:
ریاست محترم،
اینجانب [نام مادر]، مادر فرزند/فرزندان صغیر [نام و نام خانوادگی فرزندان، با ذکر تاریخ تولد و سن دقیق هر یک] می باشم.
همان گونه که از گواهی فوت پیوست شده (پیوست ۴) مستفاد می گردد، پدر فرزندانم، مرحوم [نام پدر فرزندان]، در تاریخ [تاریخ فوت] فوت نموده و از تاریخ مذکور تاکنون، فرزندان اینجانب از نفقه و حمایت مالی کافی محروم می باشند.
(در صورت عدم توانایی مالی پدر: پدر فرزندانم، آقای/خانم [نام پدر فرزندان]، به دلیل [علت عدم توانایی مالی مانند صدور حکم اعسار، بیماری صعب العلاج، حبس و...] قادر به پرداخت نفقه فرزندان نیستند و این وضعیت با مدارک پیوست (پیوست ۴/الف) قابل اثبات است.)
با توجه به اینکه فرزندان اینجانب صغیر بوده و فاقد هرگونه تمکن مالی و قادر به تأمین معاش خود نیستند، مسئولیت قانونی پرداخت نفقه ایشان، مطابق صراحت ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی و سلسله مراتب قانونی، بر عهده جد پدری ایشان، آقای [نام جد پدری] (خوانده محترم) است.
خوانده محترم، آقای [نام جد پدری]، دارای تمکن مالی کافی بوده و [دلایل اثبات تمکن مالی را ذکر کنید، مثلاً: دارای شغل ثابت و درآمد مشخص/مالک چندین ملک مسکونی و تجاری/از بازنشستگان با حقوق بالا و ...] می باشند که در صورت نیاز و تحقیق دادگاه محترم، قابلیت اثبات دارد.
علی رغم مراجعات مکرر و تلاش های اینجانب برای حل مسالمت آمیز موضوع و یادآوری وظیفه قانونی ایشان، متأسفانه خوانده محترم از پرداخت نفقه فرزندان اینجانب امتناع ورزیده اند.
لذا با تقدیم این دادخواست، به استناد مواد ۱۱۹۷، ۱۱۹۸ و ۱۱۹۹ قانون مدنی و مواد ۶ و ۴۷ قانون حمایت خانواده، بدواً تقاضای صدور قرار تأمین خواسته و سپس رسیدگی و صدور حکم به شرح ستون خواسته را از محضر دادگاه محترم دارم.

با احترام مجدد
[نام و امضاء خواهان/نماینده قانونی]

راهنمای تکمیل بخش های نمونه دادخواست:

• [نام شهرستان]: نام شهرستانی که دادگاه خانواده در آن قرار دارد (بر اساس صلاحیت محلی).
• [نام کامل مادر]: نام و نام خانوادگی دقیق مادر (طبق شناسنامه).
• [آدرس دقیق محل سکونت مادر]: آدرس پستی کامل و دقیق مادر.
• [نام کامل فرزند/فرزندان] و مشخصات: تمامی اطلاعات هویتی فرزندان (نام، نام خانوادگی، شماره ملی، تاریخ تولد) که نفقه آن ها مطالبه می شود.
• [نام کامل جد پدری]: نام و نام خانوادگی دقیق پدربزرگ فرزندان (پدرِ پدر).
• [آدرس دقیق محل سکونت جد پدری]: آدرس پستی کامل و دقیق جد پدری.
• مبلغ خواسته (تأمین خواسته): مبلغی تقریبی و معقول از نفقه که خواهان درخواست توقیف آن از اموال خوانده را دارد. این مبلغ باید به ریال باشد.
• [تاریخ دقیق تقدیم دادخواست]: تاریخی که دادخواست در دفاتر خدمات قضایی ثبت می شود. توجه داشته باشید که نفقه گذشته قابل مطالبه نیست، بنابراین تاریخ باید از زمان حال باشد.
• [نام پدر فرزند]: نام و نام خانوادگی پدرِ فرزندان (که فوت کرده یا قادر به پرداخت نفقه نیست).
• [دلایل اثبات تمکن مالی را ذکر کنید]: هر آنچه که به صورت مستند یا با شهادت شهود، توانایی مالی جد پدری را اثبات می کند، در این بخش به اختصار ذکر شود.
• پیوست ها: شماره گذاری دقیق و منظم مدارک پیوست شده، به شفافیت پرونده کمک می کند.

فرآیند رسیدگی در دادگاه و پس از صدور حکم

پس از ثبت دادخواست مطالبه نفقه فرزند از جد پدری در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ارجاع آن به دادگاه خانواده صالح، مراحل رسیدگی قضایی آغاز می شود که دربرگیرنده چند گام اصلی است:

۱. تعیین وقت رسیدگی

پس از ارجاع پرونده به شعبه دادگاه خانواده، قاضی پرونده را بررسی و در صورت تکمیل بودن مدارک، اقدام به تعیین وقت رسیدگی می کند. اخطاریه و دعوت نامه دادگاه از طریق سامانه ثنا به خواهان و خوانده ابلاغ می گردد. طرفین باید در تاریخ و ساعت مقرر در دادگاه حاضر شوند. عدم حضور خواهان در جلسه اول بدون عذر موجه، می تواند منجر به قرار رد دعوی شود و عدم حضور خوانده نیز مانع رسیدگی دادگاه نخواهد بود و ممکن است حکم غیابی صادر شود.

۲. ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری

یکی از مهم ترین مراحل در پرونده های نفقه، ارجاع موضوع به کارشناس رسمی دادگستری است. کارشناس مربوطه (معمولاً کارشناس رشته نفقه)، با توجه به وضعیت مالی جد پدری (خوانده)، شأن و نیازهای فرزند (واجب النفقه) و عرف جامعه، میزان نفقه را تعیین و به دادگاه گزارش می دهد. این گزارش مبنای اصلی قاضی برای صدور حکم خواهد بود. هزینه کارشناسی ابتدا توسط خواهان پرداخت می شود و در صورت محکومیت خوانده، این هزینه نیز جزء خسارات دادرسی محسوب و از خوانده اخذ می گردد.

۳. صدور حکم

پس از دریافت نظریه کارشناس و بررسی تمامی مدارک و دفاعیات طرفین، قاضی دادگاه رأی خود را صادر می کند. در صورت احراز شرایط قانونی، دادگاه حکم به محکومیت جد پدری به پرداخت نفقه فرزند از تاریخ تقدیم دادخواست (نفقه حال) و نفقه ایام آینده، طبق مبلغی که کارشناس تعیین کرده است، صادر خواهد کرد. رأی صادره، قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان و در مواردی خاص قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور است.

۴. اجرای حکم

پس از قطعیت حکم (یعنی پس از سپری شدن مهلت های تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی و عدم اعتراض طرفین یا تأیید در مراجع بالاتر)، خواهان می تواند از طریق اجرای احکام دادگستری، تقاضای صدور اجراییه کند. با صدور اجراییه، حکم به جد پدری ابلاغ می شود و او مکلف به پرداخت نفقه خواهد بود. در صورت عدم پرداخت نفقه از سوی جد پدری در مهلت مقرر (معمولاً ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه)، خواهان می تواند از طریق اجرای احکام، اقدام به توقیف اموال جد پدری نماید تا از محل فروش آن ها، نفقه فرزند تأمین شود.

۵. مدت زمان تقریبی رسیدگی

مدت زمان رسیدگی به پرونده های نفقه ثابت نیست و به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله حجم کاری دادگاه، همکاری طرفین در ارائه مدارک، پیچیدگی پرونده، نیاز به کارشناسی های متعدد و تجدیدنظرخواهی. معمولاً رسیدگی اولیه در دادگاه خانواده می تواند چند ماه به طول انجامد و در صورت اعتراض و ارجاع به دادگاه تجدیدنظر، ممکن است این زمان تا یک سال یا بیشتر نیز ادامه یابد. با این حال، با توجه به اهمیت نفقه، دادگاه ها معمولاً تلاش می کنند تا رسیدگی به این پرونده ها را در اولویت قرار دهند.

ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه از سوی جد پدری

قانونگذار برای تضمین حقوق افراد واجب النفقه، ضمانت اجراهای مشخصی را برای عدم پرداخت نفقه در نظر گرفته است. این ضمانت اجراها شامل ابعاد حقوقی و کیفری می شود.

۱. مجازات حبس تعزیری: ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده

عدم پرداخت نفقه فرزند توسط جد پدری، در صورت داشتن استطاعت مالی، می تواند علاوه بر مسئولیت حقوقی، مسئولیت کیفری نیز در پی داشته باشد. ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده در این خصوص مقرر می دارد:

هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و درصورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می شود.

بر این اساس، اگر جد پدری با وجود تمکن مالی از پرداخت نفقه نوه خود امتناع ورزد، خواهان (مادر یا نماینده قانونی فرزند) می تواند علاوه بر دادخواست حقوقی، شکایت کیفری ترک انفاق نیز مطرح کند. مجازات حبس تعزیری درجه شش (که معمولاً بین شش ماه تا دو سال حبس است) می تواند فشار مؤثری برای وادار کردن جد پدری به پرداخت نفقه باشد. نکته مهم این است که تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و با گذشت او، پرونده کیفری مختومه خواهد شد.

۲. توقیف اموال

در بعد حقوقی، پس از قطعیت حکم دادگاه مبنی بر محکومیت جد پدری به پرداخت نفقه و صدور اجراییه، در صورتی که او همچنان از پرداخت نفقه خودداری کند، خواهان می تواند از طریق اجرای احکام دادگستری، اقدام به توقیف اموال وی نماید. این اموال می تواند شامل حساب های بانکی، حقوق و مستمری، املاک، خودرو، سهام یا هر دارایی دیگری باشد که به نام جد پدری است. اجرای احکام پس از شناسایی اموال، آن ها را توقیف کرده و در صورت لزوم از طریق مزایده به فروش می رساند تا مبلغ نفقه فرزند از محل آن تأمین شود.
برای جلوگیری از نقل و انتقال اموال توسط خوانده در طول فرآیند رسیدگی، می توان در ابتدای دادخواست، درخواست قرار تأمین خواسته را مطرح کرد. این قرار، پیش از صدور حکم نهایی، اموال مشخصی از خوانده را توقیف یا از نقل و انتقال آن جلوگیری می کند و امنیت مالی خواهان را تا حد زیادی افزایش می دهد.

نتیجه گیری

مطالبه نفقه فرزند از جد پدری، یک حق قانونی مهم برای حمایت از آینده و رفاه کودکان است که در شرایط خاصی به اجرا درمی آید. آگاهی از مبانی حقوقی، سلسله مراتب مسئولیت ها، شرایط دقیق مطالبه، و فرآیند گام به گام تنظیم و ثبت نمونه دادخواست مطالبه نفقه فرزند از جد پدری، برای هر کسی که در این موقعیت قرار دارد، ضروری است.

در این مقاله به تفصیل تشریح کردیم که نفقه شامل چه مواردی است، چه زمانی مسئولیت آن به جد پدری منتقل می شود، چه کسی می تواند این دعوی را اقامه کند، چه مدارکی لازم است و فرآیند قضایی چگونه است. همچنین یک نمونه دادخواست جامع و کاربردی ارائه شد تا راهنمای عملی برای شما باشد. پیگیری این حق، نه تنها برای تأمین نیازهای اولیه فرزند حیاتی است، بلکه ضامن حفظ شأن و کرامت او نیز محسوب می شود. در موارد پیچیده و خاص، همواره توصیه می شود برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی با وکیل دادگستری مشورت نمایید تا از بهترین مسیر قانونی برای احقاق حقوق فرزند خود بهره مند شوید.