معرفی قلعه پشتاب در اهر

برای علاقه مندان به تاریخ و طبیعت گردی گشت وگذار در میان بقایای دژهای کهن که بر فراز کوه ها ایستاده اند تجربه ای فراموش نشدنی است. قلعه پشتاب در استان آذربایجان شرقی یکی از همین بناهای اسرارآمیز است که در شهرستان اهر بر قله ای صخره ای جای گرفته است. این قلعه نه تنها از نظر تاریخی و معماری حائز اهمیت است بلکه مسیر دسترسی دشوار و موقعیت جغرافیایی منحصربه فرد آن چالش و جاذبه ای مضاعف برای بازدیدکنندگان ایجاد می کند. شناخت دقیق این اثر ملی ارزشمند شامل موقعیت معماری تاریخچه و نکات لازم برای بازدید می تواند به شما در برنامه ریزی سفری هیجان انگیز به این منطقه کمک کند.

قلعه پشتاب بنایی با ارزش در شهرستان اهر

قلعه پشتاب یکی از دژهای تاریخی و ارزشمند واقع در استان آذربایجان شرقی است. این بنای کهن در محدوده شهرستان اهر قرار گرفته و به دلیل موقعیت استراتژیک و معماری خاص خود همواره مورد توجه پژوهشگران و علاقه مندان به میراث فرهنگی بوده است. ایستادگی این قلعه بر فراز کوه گواهی بر اهمیت آن در ادوار گذشته است.

این قلعه باستانی نه تنها یک اثر تاریخی محسوب می شود بلکه بخشی از هویت فرهنگی منطقه ارسباران و شهرستان اهر به شمار می رود. بازدید از آن فرصتی برای آشنایی با شیوه های زندگی و دفاع گذشتگان در این منطقه کوهستانی فراهم می آورد و چشم اندازهای اطراف آن نیز زیبایی طبیعی بی نظیری را به نمایش می گذارد.

قلعه پشتو (قلعه پشتاب)

قلعه پشتاب با نام دیگر قلعه پشتو نیز شناخته می شود. این دو نام به یک بنای تاریخی واحد اشاره دارند که بر فراز کوهی در نزدیکی روستای پشتاب واقع شده است. استفاده از دو نام ممکن است ناشی از تفاوت در گویش های محلی یا ثبت در منابع مختلف باشد. در هر صورت هر دو نام به این دژ مستحکم و کهن در استان آذربایجان شرقی اطلاق می گردد.

شناخت نام های مختلف یک اثر تاریخی به درک بهتر پیشینه و جایگاه آن در فرهنگ محلی کمک می کند. قلعه پشتو یا پشتاب با تاریخچه ای غنی و موقعیتی طبیعی یکی از دیدنی های اصلی منطقه اهر و هوراند به حساب می آید و نام آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

نقشه و موقعیت جغرافیایی

قلعه پشتاب از نظر جغرافیایی در موقعیت خاصی قرار دارد که دسترسی به آن را دشوار ساخته و در عین حال اهمیت نظامی آن را در گذشته افزایش داده است. این قلعه بر بالای یکی از کوه های بلند منطقه معروف به هشت سر بنا شده است. قرارگیری بر فراز این قله چشم اندازی وسیع از اطراف را در اختیار نگهبانان و ساکنان قلعه قرار می داده است.

روستا قلعه

قلعه پشتاب در نزدیکی روستایی با همین نام یعنی روستای پشتاب واقع شده است. این روستا معمولاً نقطه آغازین مسیر صعود به قلعه برای بازدیدکنندگان و کوهنوردان محسوب می شود. نزدیکی روستا به قلعه امکانات اولیه را برای شروع این مسیر فراهم می کند.

استان آذربایجان شرقی

این قلعه تاریخی در استان آذربایجان شرقی یکی از استان های شمال غربی ایران قرار دارد. این استان به دلیل داشتن آثار تاریخی متعدد و طبیعت کوهستانی و جنگلی زیبا مقصدی محبوب برای گردشگران به شمار می رود و قلعه پشتاب نیز یکی از جاذبه های برجسته آن است.

جغرافیای شهرستان اهر

قلعه پشتاب در محدوده جغرافیایی شهرستان اهر قرار دارد. شهرستان اهر بخشی از منطقه ارسباران است که با کوهستان های مرتفع دره ها و جنگل های پراکنده شناخته می شود. جغرافیای کوهستانی این شهرستان نقش مهمی در شکل گیری و موقعیت قلعه پشتاب ایفا کرده است.

آدرس

قلعه پشتاب در فاصله حدود ۵۰ کیلومتری شمال شرقی شهر اهر و ۱۲ کیلومتری شهر هوراند واقع شده است. آدرس دقیق تر آن در نزدیکی روستای پشتاب بر فراز کوه هشت سر قرار دارد. دسترسی به آن نیازمند طی کردن مسیر جاده ای به سمت هوراند و سپس ورود به مسیری کوهستانی و پیاده روی است.

دسترسی به قلعه پشتاب

مسیر دسترسی به قلعه پشتاب یکی از چالش برانگیزترین بخش های بازدید از آن است و همین موضوع به جذابیت آن می افزاید. برای رسیدن به پای کوهی که قلعه بر آن قرار دارد باید از شهر اهر به سمت جاده کلیبر حرکت کرده و سپس مسیر منتهی به هوراند را در پیش گرفت. تابلویی در کنار جاده مسیر فرعی به سمت قلعه را نشان می دهد که یک مسیر کوهستانی و خاکی است.

قلعه از سه طرف با پرتگاه های عمیق احاطه شده و تنها یک مسیر ورودی باریک دارد. این مسیر ورودی در ضلع شمالی کوه قرار گرفته و شامل حدود ۲۲۰ پله سنگی است که در دل کوه کنده شده اند. برای رسیدن به ابتدای این پله ها باید صخره های اطراف را دور زد. در بخشی از مسیر کوهنوردان نردبان فلزی و طناب هایی را برای کمک به صعود نصب کرده اند که عبور از بخش های دشوار را ممکن می سازد. این مسیر صعودی حدوداً دو ساعته را شامل می شود.

قلعه ها در ایران

تاریخ ایران سرشار از دژها و قلعه های مستحکمی است که در نقاط مختلف کشور و اغلب بر فراز کوه ها یا در موقعیت های استراتژیک بنا شده اند. این قلعه ها در دوران های مختلف تاریخی از پیش از اسلام مانند دوره اشکانی و ساسانی تا دوران اسلامی نقش حیاتی در دفاع نظارت بر مسیرها و ارتباطات ایفا می کردند. معماری این بناها متناسب با جغرافیای منطقه و نیازهای نظامی طراحی می شده است.

قلعه های ایران نمونه های بی نظیری از مهندسی نظامی و سازگاری با محیط طبیعی هستند. بسیاری از این دژها مانند قلعه پشتاب در مناطق کوهستانی و صعب العبور ساخته می شدند تا نفوذ دشمن به آن ها دشوار یا ناممکن باشد. ارتباط بین قلعه ها از طریق علائم نوری یا دود نیز در برخی دوره ها رایج بوده است که نشان دهنده یک شبکه دفاعی منسجم بوده است.

معماری قلعه پشتاب

معماری قلعه پشتاب به شدت تحت تأثیر موقعیت طبیعی آن قرار دارد. این قلعه بر قله ای صخره ای بنا شده و از ویژگی های اصلی آن استفاده حداکثری از صخره های طبیعی برای ایجاد استحکام و غیرقابل نفوذ کردن بنا است. تنها مسیر ورودی معبری باریک با پله های کنده شده در سنگ است که دفاع از آن را بسیار آسان می کرده است.

درون قلعه آثاری از اتاقک ها و فضاهایی دیده می شود که در دل صخره ها کنده کاری شده اند. همچنین تعدادی آب انبار نیز در داخل قلعه به خصوص در بخش شمالی در سنگ حفر شده اند که برای تأمین آب مورد نیاز ساکنان در زمان محاصره به کار می رفته اند. این سازه ها نشان دهنده دانش مهندسی گذشتگان در بهره برداری از محیط طبیعی برای ساخت دژی مستحکم هستند.

مصالح به کار رفته برای ساخت قلعه پشتاب

در ساخت دیوارهای و سازه های قلعه پشتاب از مصالح بومی و در دسترس در منطقه استفاده شده است. اصلی ترین مصالح شامل سنگ های لاشه ای است که به وفور در محیط کوهستانی اطراف یافت می شوند. این سنگ ها با استفاده از ملاط هایی مانند گل رس و ساروج به یکدیگر متصل شده اند تا دیوارهایی مستحکم را تشکیل دهند.

علاوه بر سنگ های لاشه ای گل رس و ساروج در بخش هایی از بنا نیز از آجر استفاده شده است. ترکیب این مصالح با کنده کاری های صورت گرفته در دل صخره ها ساختار کلی قلعه را شکل داده است. استفاده از ساروج که نوعی ملاط مقاوم در برابر رطوبت است به دوام و پایداری بنا در طول قرون کمک کرده است.

کاربری نظامی قلعه پشتاب در اهر

موقعیت استراتژیک قلعه پشتاب بر فراز کوه و دسترسی بسیار دشوار آن نشان دهنده کاربری اصلی نظامی این بنا در طول تاریخ است. این قلعه به عنوان یک دژ دفاعی مستحکم عمل می کرده و به دلیل اشراف کامل بر منطقه اطراف امکان نظارت بر تحرکات دشمن و دفاع در برابر حملات را فراهم می کرده است.

شواهد تاریخی و باستان شناسی نشان می دهد که قلعه پشتاب در دوره هایی نظیر اشکانیان ساسانیان و اوایل دوره اسلامی مورد استفاده نظامی قرار گرفته است. به خصوص در زمان درگیری ها و ناآرامی ها در منطقه ارسباران این قلعه به عنوان پناهگاه و پایگاهی برای نیروهای محلی عمل می کرده است. امکان ارتباط نوری یا دود با سایر قلعه های منطقه نیز بر نقش نظامی آن در یک شبکه دفاعی تأکید دارد.

ثبت قلعه پشتاب در آثار ملی

با توجه به اهمیت تاریخی معماری و فرهنگی قلعه پشتاب این بنای ارزشمند در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ثبت یک اثر در این فهرست به معنای شناسایی رسمی آن به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی کشور و لزوم حفاظت از آن است. قلعه پشتاب در تاریخ آذر ماه سال ۱۳۸۷ هجری شمسی به شماره ۲۳۹۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

این اقدام قانونی اهمیت ملی قلعه را تأیید کرده و زمینه را برای حفاظت مرمت و معرفی بهتر آن به نسل های آینده و گردشگران فراهم می کند. ثبت ملی قلعه پشتاب گامی مهم در راستای حفظ این بخش از تاریخ و فرهنگ منطقه آذربایجان شرقی و شهرستان اهر بوده است.

نکات بازدید از قلعه پشتاب

بازدید از قلعه پشتاب تجربه ای متفاوت و نیازمند آمادگی است. به دلیل ماهیت کوهستانی و مسیر دسترسی دشوار لازم است نکات مهمی را قبل از اقدام به صعود در نظر بگیرید. این نکات شامل آمادگی جسمانی تجهیزات مناسب و توجه به شرایط محیطی است تا بازدید شما ایمن و لذت بخش باشد.

مسیر صعود به قلعه پشتاب شامل پیاده روی در شیب و عبور از بخش های صخره ای و نیازمند استفاده از نردبان و طناب است. بنابراین این مسیر برای همه افراد و به خصوص افراد مبتدی یا کسانی که آمادگی جسمانی کافی ندارند ممکن است خطرناک باشد. توصیه می شود حتماً با افراد آشنا به مسیر و کوهنوردان باتجربه به این قلعه صعود کنید.

بهترین زمان برای بازدید از قلعه پشتاب

با توجه به موقعیت کوهستانی و آب و هوای منطقه اهر بهترین زمان برای بازدید از قلعه پشتاب در فصول گرم سال یعنی بهار و تابستان است. در این فصول شرایط جوی مساعدتر بوده و مسیر دسترسی کمتر تحت تأثیر برف و یخبندان قرار دارد. طبیعت اطراف قلعه نیز در این زمان سرسبز و دل انگیز است.

آب و هوا

منطقه اهر و به خصوص نواحی کوهستانی آن دارای آب و هوای سرد و کوهستانی است. زمستان ها معمولاً بسیار سرد و همراه با بارش برف سنگین است که صعود به قلعه را بسیار دشوار و خطرناک می کند. حتی در اوایل بهار و اواخر پاییز نیز ممکن است شرایط آب و هوایی نامساعد باشد. بنابراین بررسی وضعیت آب و هوا قبل از سفر ضروری است.

مدت زمان بازدید

مدت زمان لازم برای بازدید از قلعه پشتاب شامل زمان رفت و برگشت برای صعود و فرود از کوه و همچنین زمانی برای گشت و گذار در محوطه قلعه است. صعود به قلعه به تنهایی حدود دو ساعت زمان می برد. در مجموع برای بازدید کامل از این جاذبه بهتر است حدود ۳ تا ۴ ساعت زمان اختصاص دهید.

ساعت بازدید

قلعه پشتاب یک بنای تاریخی در فضای باز و بر فراز کوه است و ساعت بازدید مشخصی ندارد. دسترسی به آن در هر ساعتی از شبانه روز امکان پذیر است اما به دلیل ماهیت مسیر و نیاز به نور کافی برای صعود ایمن بازدید در ساعات روشنایی روز توصیه می شود. صعود در شب به دلیل خطرات مسیر به هیچ وجه توصیه نمی شود.

نرخ قیمت ورودی

بر اساس اطلاعات موجود بازدید از قلعه پشتاب در حال حاضر رایگان است و نیازی به پرداخت ورودی برای صعود به کوه و بازدید از محوطه قلعه نیست. با این حال هزینه های مربوط به حمل و نقل تا پای کوه و در صورت نیاز استفاده از راهنمای محلی به عهده بازدیدکننده خواهد بود.

دیدنی های نزدیک به قلعه پشتو (قلعه پشتاب)

منطقه اطراف قلعه پشتو یا پشتاب دارای جاذبه های طبیعی و تاریخی دیگری نیز هست که می توانند برنامه بازدید شما را تکمیل کنند. در نزدیکی این قلعه رودخانه قره سو جریان دارد که دره ای زیبا را پدید آورده است. قله فرهاد داشی در غرب قلعه نیز یکی از عارضه های طبیعی قابل توجه منطقه است.

همچنین منطقه آفتاب خانه در شرق قلعه با طبیعت سرسبز گیاهان متنوع و آبشاری زیبا مقصدی جذاب برای طبیعت گردان است. در فاصله نه چندان دور از قلعه پشتاب قلعه تاریخی مهم دیگری به نام قلعه قهقهه قرار دارد که بازدید از آن نیز می تواند برای علاقه مندان به تاریخ جالب باشد و نشان دهنده تمرکز قلعه های تاریخی در این منطقه است.

قلعه پشتاب کجاست؟

قلعه پشتاب در استان آذربایجان شرقی در شهرستان اهر نزدیکی روستای پشتاب و بر فراز کوه هشت سر واقع شده است. این قلعه در فاصله حدود ۵۰ کیلومتری شمال شرقی اهر و ۱۲ کیلومتری هوراند قرار دارد.

آیا قلعه پشتاب ثبت ملی شده است؟

بله قلعه پشتاب به عنوان یکی از آثار ارزشمند تاریخی ایران در تاریخ آذر ماه ۱۳۸۷ با شماره ۲۳۹۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

قلعه پشتاب به چه دورانی تعلق دارد؟

قدمت قلعه پشتاب بر اساس یافته های باستان شناسی به دوره های اشکانی و ساسانی بازمی گردد و در اوایل دوره اسلامی نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

مهم ترین ویژگی معماری قلعه پشتاب چیست؟

مهم ترین ویژگی معماری قلعه پشتاب استفاده هوشمندانه از صخره های طبیعی کوه برای ایجاد استحکام مسیر ورودی بسیار باریک با پله های کنده شده در سنگ و وجود آب انبارها و اتاقک های حفر شده در دل صخره است.