سختی های عملیات والفجر مقدماتی – اسخاج

با تیراندازی عراقی ها، درگیری شدیدی آغاز شد که در این درگیری تعدادی از نیروهای خودی و گروهان دوم گردان کمیل، مجروح یا شهید شدند. سپس گروهان سوم به خاک ریز نونی شکل حمله و دشمن را تارومارکرد. آنگاه نیروهای گردان به سمت کانال دوم پیشروی کردند و پس از یک ساعت درگیری در یک کانال فرعی، پیشروی خود را ادامه دادند و به کانال دوم رسیدند.

به گزارش اسخاج، در حالی که با ناکامی در عملیات رمضان، پیشروی در شرق بصره، دور از انتظار به نظر می رسید، پیروزی در عملیات محرم و تسلط بر زمین های تخت و هموار استان میسان، دستیابی به شهر العماره عراق را که به طور هم زمان دو شهر بصره و بغداد را تهدید می کرد، امکان پذیر کرد.

ازآنجاکه فرماندهان جنگ ناگزیر بودند در مقابل تجهیزات برتر عراق، زمین سخت را انتخاب کنند و درگیری در وضعیت دشوار را به دشمن تحمیل کنند، منطقه رملی غرب ارتفاعات میشداغ- حدفاصل فکه تا چزابه – برای اجرای عملیات سرنوشت ساز والفجر مقدماتی انتخاب شد.

شرح کلی عملیات

ساعت 21:30 روز 17 بهمن 1361 پس از اعلام رمز، عملیات از پنج محور، در تاریکی مطلق شب، آغاز شد. وسعت و عمق موانع و استحکامات و وجود کانال های متعدد دشمن، سرعت پیشروی نیروها را بسیار کند کرده بود.

بااین حال خط اول دشمن شکسته شد، ولی درمجموع، تاریکی مطلق شب، برقرار نشدن الحاق میان نیروها، عمق و وسعت بسیار میدان های مین و هوشیاری دشمن، عوامل بازدارنده ای بودند که به تامین نشدن کل اهداف مرحله اول عملیات منجر شدند.

در مرحله دوم عملیات نیز که ساعت 21 روز 20 بهمن 1361 آغاز شد، به دلیل هوشیاری دشمن و احاطه او بر راهکارهای خودی، پیشروی رزمندگان سد گردید.

این عملیات نشان داد؛ در نبردهای بعدی، باید مناطقی را شناسایی کرد که عاری از نقاط قوت دشمن باشد. همچنین باید از انتخاب مناطق با عمق زیاد، صرف نظر کرد.

حماسه گردان کمیل

گردان کمیل که در عملیات والفجر مقدماتی تحت امر تیپ عمار (لشکر 27 محمد رسول الله) بود، در پادگان دوکوهه، آمادگی های لازم را با اجرای رزم شبانه و پیاده روی های طولانی کسب کرده بود. این گردان قبل از عملیات در دهکده حضرت رسول (ص) (چنانه) مستقر شد.

ماموریت گردان کمیل، شکستن خط اول دشمن و سپس پیشروی تا جاده آسفالت بود. طبق طرح مانور، می بایست یک گروهان، جلوی تپه دوقلو عمل می کرد و از روبرو با دشمن درگیر می شد. گروهان دوم هم مامور بود با پل هایی که همراه داشت، از کانال اول عبور کند و بعد از تپه دوقلو مستقر شود. گروهان سوم هم می بایست پس از عبور از کانال دوم و سوم، جاده آسفالت را تصرف می کرد تا بدین ترتیب پاسگاه رشیده عراق سقوط کند.

شب اول

گروهان یکم به سمت تپه دوقلو حرکت کرد. گروهان دوم نیز پس از عبور از کانال اول و میدان مین، به جاده مرزی رسید. بعد از جاده شنی، یک خاک ریز نونی شکل بود که دشمن روی آن استقرار داشت.

با تیراندازی عراقی ها، درگیری شدیدی آغاز شد که در این درگیری تعدادی از نیروهای خودی و گروهان دوم گردان کمیل، مجروح یا شهید شدند. سپس گروهان سوم به خاک ریز نونی شکل حمله و دشمن را تارومارکرد. آنگاه نیروهای گردان به سمت کانال دوم پیشروی کردند و پس از یک ساعت درگیری در یک کانال فرعی، پیشروی خود را ادامه دادند و به کانال دوم رسیدند.

محاصره نیروهای گردان کمیل

نیروهای دشمن در آن سوی کانال مستقر بودند. هوا هم روشن شده و ساعت نزدیک 7 صبح بود. در این هنگام نیروهای تازه نفس عراقی در 500 متری رزمندگان پیاده و با نیروهای خودی درگیر شدند. قسمتی از کانال سوم به تصرف درآمده بود که دشمن از پشت سر، نیروهای خودی ر ا محاصره کرد.

حدود 120 نفر از گروهان های دوم و سوم در محاصره قرار گرفتند و شکستن محاصره فقط با رسیدن نیروی کمکی ممکن بود. ازاین رو، ثابت نیا (فرمانده گردان)، فرماندهی صحنه نبرد را به معاونش؛ علیرضا بنکدار سپرد و همراه یک تیم، از حلقه محاصره خارج شد و به قرارگاه تیپ عمار بازگشت تا از علی اکبر حاجی پور، فرمانده تیپ درخواست کمک کند.

همچنین یکی از فرمانده گروهان ها موفق شد تعدادی از نیروهایش را به عقب بکشد. بااین حال، تلاش ثابت نیا به جایی نرسید زیرا به دلیل ناکامی در اجرای کل عملیات، دستور توقف آن صادرشده بود. این در حالی بود که تعدادی از نیروهای خودی در حلقه محاصره قرار داشتند.

از قرارگاه دستور داده می شد نیروها در طول روز، مواضع به دست آمده را حفظ کنند تا با فرارسیدن شب و اجرای عملیات سایر نیروها، موقعیتشان تقویت شود، اما دشمن در طول روز با تکمیل حلقه محاصره و اجرای آتش روی کانال، علاوه بر مجروح کردن عده ای از رزمندگان، سعی درگرفتن اسیر داشت؛ تلاشی که با مقاومت رزمندگان ناکام ماند.

شب و روز دوم/ شهادت معاون گردان

شب دوم در کانال تقریباً باتلاقی و سرد سپری شد. روز دوم، حملات خمپاره ای دشمن افزایش یافت. این در حالی بود که تعداد مجروحان رو به افزایش و آب و آذوقه هم تمام شده بود. غروب روز دوم، علیرضا بنکدار، معاون گردان به شدت زخمی شد و آبی برای رفع عطش او یافت نمی شد. مقداری آب از کف نیمه باتلاقی کانال برایش تهیه شد اما به دلیل تلخی و شوری، نه تنها عطش او رفع نگردید، بلکه وضعیتش رو به وخامت رفت، طوری که گاه و بی گاه بی هوش می شد تا آنکه روحش به ملکوت اعلی پیوست.

بعد از او، جانشین دوم گردان، داود ملک آرایی، فرماندهی صحنه را بر عهده گرفت، اما چند ساعت بعد، او نیز به شهادت رسید. با شهادت ملک آرایی، نیروهای باقی مانده دورهم جمع شدند و شور کردند. وجود شهدا و مجروحان عقب نشینی را دشوار کرده بود. بااین حال یک گروه 16 نفره از معبری عقب نشینی کردند و 22 نیروی سالم و 50-60 نفر مجروح در کانال باقی ماندند.

در طول روز حملات دشمن کماکان ادامه داشت. در این میان، یک تانک دشمن که قصد عبور از کانال را داشت، هدف آر. پی. جی نیروهای خودی قرار گرفت. چند نفر از خدمه تانک اسیر شدند که یکی از افراد اسیرشده، رزمندگان را از ناکامی عملیات والفجر مقدماتی مطلع کرد.

 دیگر هیچ راه فراری وجود نداشت و حلقه محاصره کامل شده بود و تنها زمزمه و مناجات مجروحان شنیده می شد.

شب سوم/ تلاش برای نجات محاصره شدگان

غروب سه شنبه 19 بهمن، تیپ سلمان از لشکر 27 محمد رسول الله (ص) برای نجات محاصره شدگان، با اجرای عملیاتی با دشمن درگیر شد. در این درگیری ابتدا تپه های دوقلو به تصرف گردان جعفر طیار و گردان میثم درآمد و عملیات تا صبح طول کشید، اما ادامه نبرد میسر نشد و تلاش تیپ سلمان به نتیجه نرسید. این در حالی بود که فاصله کانال با تپه دوقلو، 2 کیلومتر بود و حتی درگیری با دشمن در تپه دوقلو، از کانال مشاهده می شد.

شهادت فرمانده گردان کمیل

از طرف دیگر، آن شب تعدادی از امدادگران گردان مالک، همراه یک گروهان آر. پی. جی زن برای کمک به گردان کمیل در اختیار ثابت نیا گذاشته شد. آن ها می خواستند از تپه های دوقلو عبور کنند و نیروهای گردان کمیل را به عقب بیاورند.

گروهان آر. پی. جی زن در تپه دوقلو با دشمن درگیر شد و ثابت نیا توانست با استفاده از امنیت نسبی ایجادشده، امدادگران را به سمت کانال اول ببرد، اما امدادگران فقط موفق شدند؛ تعدادی از مجروحان را که از شب اول در میدان مین مانده بودند، به عقب ببرند.

ثابت نیا در حوالی کانال فرعی ماند تا بتواند در فرصتی مناسب، خودش را به کانال دوم برساند و بقیه نیروها را به عقب بیاورد که ناگهان ترکشی، پهلویش را شکافت و او ساعتی بعد براثر شدت خونریزی، به یاران شهیدش پیوست.

تلاش محاصره شدگان برای بازگشت به عقب

نیروهای محاصره شده در کانال دوم، راهی جز بازگشت به عقب نداشتند اما مهم ترین مشکل آن ها، تیربارهای دشمن بود که اجازه نمی داد؛ حرکت کنند. دو رزمنده داوطلب آرام، آرام خود را به سنگر تیربار عراقی رساندند و با پرتاب نارنجک، آنجا را منهدم کردند، ولی دیگر از آن دو خبری نشد.

فاصله کانال فرعی از کانال دوم 300 متر بود. نیروهایی که قدرت حرکت داشتند، با شتاب به سوی کانال فرعی رفتند. ناگهان در 100 متری کانال فرعی، شلیک خمپاره منور دشمن، آسمان منطقه را روشن کرد و تیربار دوشکای عراقی، رزمندگان را زیر آتش گرفت.

در این هنگام، رزمنده ای با آر. پی. جی، سنگر دوشکای عراقی را منهدم کرد اما خودش هم به شهادت رسید. سپس سایر نیروها خود را به کانال فرعی رساندند و به هر طریقی بود با کمک یکدیگر از لابه لای سیم خاردارهای حلقوی داخل کانال عبور کردند و در نقطه ای از کانال فرعی که امن تر بود؛ جمع شدند تا نیروهای محاصره شده برسند.

آن شب کانال فرعی شاهد زمزمه دعای پرفیض توسل رزمندگان و صدای یا فاطمه (س)، یا رسول الله (ص) و یا حسین (ع) نیروها بود.

شب چهارم

شب سوم هم با همه سختی ها در کانال فرعی به پایان رسید و صبح نیروها با صدای اذان یکی از رزمندگان بیدار شدند و همه بعد از تیمم، نماز صبح ر ا اقامه کردند. آن ها روز چهارم را نیز در کانال ماندند و شب هنگام با استفاده از تاریکی شب، به عقب بازگشتند.

روایت سردار شهید احمد غلامی/به بچه ها قول داده ام

یادم هست در نقطه رهایی، به اکبر هاشمی که داشت نیروهایش را می برد، گفتم «تو که می دانی؛ آنجا بروی، محاصره می شوی و نمی توانی کاری کنی. پس چرا می روی؟» گفت «من به بچه ها قول داده ام و باید بروم.»

اکبر هاشمی فرمانده گردانی بود که نیروهایش شب قبل درگیر شده و عراقی ها آمده بودند، آن ها را در کانال دور زده بودند. در آن قسمت، معبری بود که بچه ها از آنجا مجروحان را می آوردند. هاشمی از آن راه آمده بود؛ کمک ببرد. یک گردان برداشت و رفت. آن گردان هم رفت به گردان قبلی اضافه شد و آنجا ماند.

نگرانی همت

وضعیت در محور دیگر هم به همان صورت شد. همت خیلی اصرار می کرد؛ بچه ها بروند خط محاصره را بشکنند و نیروها را بیاورند. او خیلی انسان عاطفی و پاسخ گویی بود. مرتب با بی سیم تماس می گرفت و اوضاع را جویا می شد.

بچه ها آنجا جانانه ایستادند و تسلیم نشدند. عراقی ها با بلندگو به بچه ها می گفتند؛ بیایید تسلیم شوید، ولی آن ها تسلیم نشدند. نبرد آن ها پنج، شش روز ادامه داشت. نیروهایی که جلو بودند، در وضعیت محاصره با عراقی ها می جنگیدند. دو بار هم فشار آوردند که به طریقی عقب بیایند، ولی نشد. در محاصره، عده ای شهید و چند نفر اسیر شدند. روحیه بقیه نیروها هم خراب شده بود.

روز هفتم یا هشتم عملیات، من با موتور به قرارگاه سپاه 11 قدر رفتم. یک نیرو از صحنه درگیری آمده بود. بی هوش بود. بچه های بهداری به او سرم زده بودند و داشتند به عقب منتقلش می کردند. نگاه کردم، دیدم ابوالفضل مقدم از بچه های دیدبانی است. او همراه گردان ها رفته بود. یک پایش قطع شده بود. یک نفر دیگر هم همراه مقدم بود. او هم ترکش خورده و چشم هایش نابینا شده بود. چند نفر دیگر هم روزهای قبل آمده بودند، ولی این ها دیگر آخرین نیروها بودند.

درباره عملیات والفجر مقدماتی حمیدرضا حقدار روایت می کند:  این عملیات در منطقه (عمومی فکه) اجرا شد و عملیات بسیار گسترده ای بود به طوری که در آن زمان خود تیپ جوادالایمه چیزی حدود 20 گردان نیرو داشت. یک تیپ با بیست گردان در سایت 5 مستقر بود و هدف خود عملیات هم گرفتن شهر الامارهی عراق و رفتن به عمق خاک عراق بود.

متاسفانه به یک سری اهدافش رسید و به یک سری اهدافش نرسید حالا برچه اساسی آن مشخص نشد،اما خوب عملیات تقریبا عملیات خیلی بزرگی بود ولی آن شب  دقیقا یادم هست که اکثر گردان ها راهشان را گم کرده بودند. ما تقریبا غروب همان روز در منطقه تپه سبز بودیم و می خواستیم نقطه رهایی را انجام دهیم. درون یک گودی بودیم که توجیه شدیم و حرکت کردیم. سردار شهید شوشتری و سردار قدمیاری آنجا بودند گردان ما حرکت کرد. در تپه های رملی آنقدر هوا تاریک بود و دید ماها کم بود که اگر فاصله یک متری یا دو متری از نفر جلویی بینمان ایجاد می شد کلا راه را گم می کردیم و همین اتفاق هم برای ما افتاد.

نفر اول ما یک مقداری فاصله گرفت و راه را گم کردیم رفتیم و رفتیم تا اینکه دیدیم از نزدیک یک صدایی می آید. یک مقداری رفتم جلوتر دیدم همان سردار شوشتری و سردار قدمیاری هستند. درست به همان نقطه رهایی که سر شب آنجا بودیم بازگشتیم. سردار شهید شوشتری گفت: اینجا چکار می کنید آقای حقدار؟ گفتم راه را گم کرده ایم.»

منابع:

[1] شیری، حجت، اطلس لشکر 27 محمد رسول الله (ص) در دوران دفاع مقدس، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ اول، 1400، صفحات 112، 113.

[2] مژدهی، علی، تاریخ شفاهی دفاع مقدس: از ری تا شام، روایت ناتمام احمد غلامی، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ اول، 1398، صفحات 347، 348.

پایان خبر اسخاج