دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به

وقتی فردی بر اساس حکم دادگاه محکوم به پرداخت مبلغی می شود، گاهی اوقات به دلیل ناتوانی مالی قادر به پرداخت آن نیست. در چنین شرایطی، قانون این امکان را فراهم کرده تا فرد بتواند با تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، خود را معسر اعلام کرده و از تبعات قانونی مانند حبس جلوگیری کند و یا نحوه پرداخت بدهی خود را به صورت اقساطی تنظیم نماید. این دادخواست به اشخاصی که به طور واقعی از تمکن مالی برای پرداخت یکجای بدهی برخوردار نیستند، کمک می کند تا تحت حمایت قانون قرار گیرند و با برنامه ریزی دقیق تر، تعهدات مالی خود را ایفا کنند.

این راهنمای جامع به شما کمک می کند تا با تمامی ابعاد دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به آشنا شوید؛ از مفهوم و شرایط آن گرفته تا مراحل قانونی، مدارک مورد نیاز و نکات کلیدی. هدف این است که درک کاملی از این فرآیند حقوقی به دست آورید و در صورت لزوم، اقدامات مقتضی را با آگاهی کامل انجام دهید.

مفهوم اعسار از پرداخت محکوم به چیست؟

برای درک بهتر دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، لازم است ابتدا به تعریف هر یک از واژه های اعسار و محکوم به بپردازیم و سپس ترکیب آن ها را تشریح کنیم.

تعریف اعسار

اعسار در اصطلاح حقوقی به وضعیتی اطلاق می شود که شخص به دلیل عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به اموال خود، توانایی پرداخت دیون و تعهدات مالی خود را نداشته باشد. به عبارت ساده، فرد معسر کسی است که فقیر است یا دسترسی به اموالش ندارد تا بتواند بدهی خود را پرداخت کند. این ناتوانی مالی باید فعلی و واقعی باشد و نه صرفاً برای فرار از دین.

تعریف محکوم به

محکوم به به مال، وجه نقد، یا هر تعهد دیگری گفته می شود که بر اساس یک حکم قطعی دادگاه، شخص محکوم علیه (بدهکار) ملزم به پرداخت یا انجام آن در حق محکوم له (طلبکار) شده است. این مبلغ یا تعهد، نتیجه نهایی رسیدگی قضایی و صدور رأی است.

چرا دادخواست اعسار از محکوم به اهمیت دارد؟

هنگامی که شخصی به پرداخت محکوم بهی محکوم می شود و توانایی مالی پرداخت یکجای آن را ندارد، عدم پرداخت می تواند منجر به اعمال ضمانت اجراهای قانونی، از جمله بازداشت وی شود. دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به به محکوم علیه این امکان را می دهد که با اثبات ناتوانی مالی خود، از حبس جلوگیری کرده و از دادگاه تقاضای تقسیط محکوم به را بنماید. این اقدام قانونی، راهی برای مدیریت بدهی ها و جلوگیری از تشدید بحران مالی و اجتماعی افراد است.

تفاوت اعسار و ورشکستگی

اگرچه هر دو مفهوم اعسار و ورشکستگی به ناتوانی مالی اشاره دارند، اما تفاوت های اساسی بین آن ها وجود دارد:

• اعسار: مختص افراد حقیقی است که قادر به پرداخت دیون خود نیستند. اعسار در هر دعوای مالی (مانند مهریه، دیه، چک و …) قابل طرح است و معمولاً شامل تقسیط بدهی می شود.
• ورشکستگی: مختص تجار (اعم از حقیقی یا حقوقی) است. یک تاجر زمانی ورشکسته اعلام می شود که از پرداخت دیون تجاری خود متوقف شود. فرآیند ورشکستگی پیچیده تر است و دارای آثار حقوقی خاصی بر تجارت و دارایی های فرد یا شرکت ورشکسته است. دادخواست ورشکستگی در دادگاه های عمومی و تجاری (در صورت وجود) رسیدگی می شود و با هدف اداره دارایی های تاجر و پرداخت دیون به طلبکاران به نسبت، صورت می گیرد.

شرایط اساسی پذیرش دادخواست اعسار از محکوم به

برای اینکه دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به مورد پذیرش دادگاه قرار گیرد، محکوم علیه باید شرایط مشخصی را احراز و اثبات کند. این شرایط عمدتاً حول محور عدم توانایی مالی و شفافیت در ارائه اطلاعات می گردند.

عدم توانایی مالی فعلی

مهم ترین شرط برای پذیرش اعسار، این است که محکوم علیه در حال حاضر (در زمان طرح دادخواست) از نظر مالی قادر به پرداخت یکجای محکوم به نباشد و یا دسترسی به اموال خود نداشته باشد. این ناتوانی مالی باید واقعی و موقتی باشد و نه دائمی یا به قصد فرار از پرداخت. دادگاه وضعیت مالی فعلی فرد را بررسی می کند.

بار اثبات بر عهده مدعی اعسار

بر اساس اصول حقوقی، کسی که ادعایی می کند، باید آن را اثبات نماید. در مورد اعسار نیز، اثبات عدم توانایی مالی بر عهده مدعی اعسار (محکوم علیه) است. وی باید با ارائه مدارک و شواهد کافی، دادگاه را متقاعد کند که در حال حاضر امکان پرداخت یکجای محکوم به را ندارد.

ارائه لیست کامل اموال و دارایی ها

یکی از مهمترین الزامات قانونی، ماده 8 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است که تصریح می کند محکوم علیه باید در دادخواست اعسار خود، لیست کامل و دقیق کلیه اموال و دارایی های منقول و غیرمنقول، وجوه نقد، سهام، مطالبات خود از اشخاص دیگر و هرگونه حقوق و منافع مالی خود را با جزئیات کامل قید کند. عدم ارائه این لیست یا ارائه لیست ناقص می تواند به رد دادخواست منجر شود. این شفافیت برای دادگاه اهمیت حیاتی دارد.

شهادت شهود معتبر

برای اثبات اعسار، علاوه بر ارائه لیست اموال و مدارک، شهادت حداقل دو شاهد واجد شرایط قانونی نیز ضروری است. این شهود باید از وضعیت مالی و معیشتی محکوم علیه اطلاع کافی داشته باشند و شهادت آن ها کتباً (به صورت استشهادیه) و شفاهتاً در دادگاه مورد استماع قرار گیرد. شرایط شهود شامل عقل، بلوغ، ایمان، عدالت، عدم ذی نفع بودن در دعوا و عدم وجود رابطه خویشاوندی یا خصومت با طرفین است.

عدم انتقال اموال به قصد فرار از دین

اگر ثابت شود که محکوم علیه پیش از صدور حکم یا پس از آن، به قصد فرار از پرداخت دین، اموال خود را به دیگری منتقل کرده است، دادخواست اعسار وی پذیرفته نخواهد شد. چنین نقل و انتقالاتی می تواند باطل اعلام شده و فرد نیز تحت پیگرد قانونی قرار گیرد. صداقت و عدم سوءنیت در این فرآیند بسیار مهم است.

مهلت قانونی و دادگاه صالح برای طرح دادخواست اعسار

رعایت مهلت قانونی برای تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا عدم رعایت آن می تواند منجر به بازداشت محکوم علیه شود. همچنین، تشخیص دادگاه صالح برای رسیدگی به این دادخواست نیز حیاتی است.

مهلت 30 روزه برای دادخواست اعسار

بر اساس تبصره 1 ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394، محکوم علیه موظف است ظرف مدت 30 روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، دادخواست اعسار خود را به دادگاه تقدیم نماید. اگر محکوم علیه در این مهلت اقدام به طرح دعوای اعسار کند، از بابت محکوم به (مبلغ مورد حکم) حبس نخواهد شد تا دادگاه به دعوای اعسار او رسیدگی کند.

پیامدهای عدم رعایت مهلت

اگر محکوم علیه ظرف مهلت 30 روزه مذکور، دادخواست اعسار خود را تقدیم نکند، محکوم له می تواند تقاضای بازداشت وی را نماید. در این صورت، محکوم علیه بازداشت شده و پس از آن نیز می تواند دادخواست اعسار خود را تقدیم کند، اما مزیت عدم بازداشت را از دست خواهد داد.

دادگاه صالح برای رسیدگی به دادخواست اعسار

دادگاه صالح برای رسیدگی به دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، در اغلب موارد همان دادگاهی است که حکم اصلی (حکم محکومیت به پرداخت وجه) را صادر کرده است. این امر به دلیل آشنایی دادگاه با جزئیات پرونده اصلی و ماهیت محکوم به است. در برخی موارد خاص، دادگاه محل اقامت محکوم علیه نیز ممکن است صلاحیت رسیدگی داشته باشد. در دعاوی اصلی که در دادگاه های حقوقی مطرح می شوند، دادگاه صادرکننده حکم قطعی، صالح به رسیدگی به اعسار از پرداخت آن محکوم به است.

مدارک لازم و منضمات دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به

برای موفقیت در دعوای اعسار، علاوه بر رعایت شرایط شکلی و ماهوی، ارائه مدارک کامل و دقیق به دادگاه ضروری است. این مدارک به دادگاه کمک می کنند تا وضعیت مالی واقعی محکوم علیه را ارزیابی کند.

چک لیست مدارک ضروری:

1. فتوکپی مصدق دادنامه قطعی و اجراییه مربوطه: این مدارک نشان دهنده وجود محکومیت و مبلغ آن هستند. کپی برابر اصل شده دادنامه و برگ اجراییه صادر شده علیه محکوم علیه باید پیوست دادخواست شود.
2. کپی مصدق استشهادیه اعسار از محکوم به: این فرم باید توسط حداقل دو نفر شاهد واجد شرایط که از وضعیت مالی و زندگی محکوم علیه اطلاع کافی دارند، امضا و گواهی شود. در استشهادیه، شهود باید به صراحت ناتوانی مالی محکوم علیه را تأیید کنند.
3. فهرست کامل و دقیق کلیه اموال و دارایی ها: این لیست باید شامل تمامی دارایی های منقول (مانند خودرو، موجودی حساب های بانکی، سهام، اوراق بهادار، مطالبات از اشخاص دیگر) و غیرمنقول (مانند ملک، زمین، باغ) باشد. ذکر جزئیات و شفافیت در این بخش بسیار حیاتی است.
4. مدارک شغلی و درآمدی: از جمله فیش حقوقی (در صورت شاغل بودن)، گواهی عدم اشتغال، پروانه کسب (در صورت داشتن کسب و کار)، یا هر مدرکی که میزان درآمد یا عدم درآمد فرد را نشان دهد.
5. مدارک مربوط به بدهی ها و تعهدات دیگر: این شامل مستندات وام ها، اقساط، چک های برگشتی، نفقه، مهریه یا سایر محکومیت های مالی است که محکوم علیه در حال پرداخت آن ها است. ارائه این مدارک نشان می دهد که بخشی از درآمد یا دارایی فرد صرف تعهدات دیگر می شود.
6. کارت ملی و شناسنامه خواهان: برای احراز هویت محکوم علیه.

ارائه تمامی این مدارک به صورت منظم و کامل، به تسریع فرآیند رسیدگی و افزایش شانس پذیرش دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به کمک شایانی می کند.

مراحل گام به گام تنظیم و ارائه دادخواست اعسار

فرآیند تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به دارای مراحلی است که باید به دقت و ترتیب صحیح انجام شوند. آشنایی با این مراحل به محکوم علیه کمک می کند تا بدون سردرگمی، اقدامات لازم را پیگیری کند.

گام اول: ثبت نام در سامانه ثنا

اولین و اساسی ترین گام، ثبت نام در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا) است. تمامی ابلاغیه ها و اطلاع رسانی های دادگاه به صورت الکترونیکی از طریق این سامانه انجام می شود و داشتن حساب کاربری فعال برای پیگیری پرونده ضروری است. ثبت نام در این سامانه را می توانید به صورت حضوری در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا به صورت آنلاین (با احراز هویت) انجام دهید.

گام دوم: جمع آوری و آماده سازی مدارک لازم

پس از ثبت نام در سامانه ثنا، نوبت به جمع آوری تمامی مدارک ذکر شده در بخش قبل می رسد. اطمینان حاصل کنید که تمامی فتوکپی ها مصدق (برابر اصل) شده باشند و لیست اموال به صورت کامل و دقیق تهیه شده باشد. تکمیل و امضای استشهادیه اعسار توسط شهود نیز باید در این مرحله انجام گیرد.

گام سوم: تنظیم متن دادخواست اعسار از محکوم به

متن دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به باید شامل مشخصات کامل خواهان (محکوم علیه) و خوانده (محکوم له)، خواسته (اعسار از پرداخت محکوم به و تقاضای تقسیط)، دلایل و منضمات دادخواست و شرح مختصری از وضعیت مالی و عدم توانایی در پرداخت یکجای محکوم به باشد. استفاده از نمونه های آماده (که باید متناسب با شرایط پرونده شما اصلاح شوند) می تواند کمک کننده باشد.

گام چهارم: ثبت و ارسال دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از آماده سازی دادخواست و مدارک، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست خود را به همراه تمامی منضمات ثبت و ارسال کنید. کارشناسان این دفاتر، دادخواست شما را بررسی کرده و کد رهگیری و شماره پرونده به شما ارائه می دهند. پرداخت هزینه دادرسی (که در صورت اعسار از هزینه دادرسی، امکان معافیت از آن نیز وجود دارد) در این مرحله صورت می گیرد.

گام پنجم: رسیدگی دادگاه به دعوای اعسار

پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه دادگاه صالح ارجاع می شود. دادگاه وقت رسیدگی تعیین کرده و به طرفین ابلاغ می نماید. در جلسه رسیدگی، خواهان (محکوم علیه) و شهود وی باید حضور یابند و توضیحات و شهادت خود را ارائه دهند. دادگاه مدارک را بررسی و در صورت لزوم، تحقیقات محلی یا استعلام از مراجع مربوطه را انجام می دهد تا از صحت ادعای اعسار اطمینان حاصل کند.

گام ششم: صدور رأی دادگاه و ابلاغ آن

پس از تکمیل رسیدگی، دادگاه رأی خود را مبنی بر پذیرش یا رد دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به صادر و از طریق سامانه ثنا به طرفین ابلاغ می کند. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه معمولاً حکم به تقسیط محکوم به صادر می کند.

گام هفتم: امکان اعتراض و تجدیدنظرخواهی

در صورتی که هر یک از طرفین به رأی صادره اعتراض داشته باشند (چه رأی رد اعسار و چه نحوه تقسیط)، می توانند ظرف مهلت مقرر قانونی (معمولاً 20 روز)، نسبت به آن تجدیدنظرخواهی کنند. پرونده برای رسیدگی مجدد به دادگاه تجدیدنظر استان ارسال خواهد شد.

نمونه های عملی دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به

برای آشنایی بیشتر، در این بخش به ساختار کلی نمونه های دادخواست اعسار و استشهادیه مربوطه می پردازیم. این نمونه ها صرفاً جهت راهنمایی هستند و هر پرونده نیاز به تنظیم دادخواست متناسب با جزئیات و شرایط خاص خود دارد.

نمونه دادخواست اعسار کلی

یک نمونه دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به معمولاً شامل بخش های زیر است:

خواهان: (نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شغل، آدرس دقیق)
خوانده: (نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شغل، آدرس دقیق)
خواسته: تقاضای صدور حکم اعسار از پرداخت محکوم به و تقسیط آن
بهای خواسته: تقویم نشده (یا تقویم شده به مبلغ ...)
دلایل و منضمات دادخواست:
  1. فتوکپی مصدق دادنامه قطعی شماره .... مورخ .... صادره از شعبه ....
  2. فتوکپی مصدق اجراییه شماره .... مورخ ....
  3. استشهادیه شهود اعسار (با امضاء شهود)
  4. لیست کامل اموال و دارایی های منقول و غیرمنقول
  5. مدارک مربوط به وضعیت مالی و شغلی (مانند گواهی عدم اشتغال، فیش حقوقی)
  6. کپی مصدق کارت ملی و شناسنامه

ریاست محترم دادگاه عمومی/انقلاب (شعبه ای که حکم اصلی را صادر کرده است)

با سلام و احترام،
احتراماً به استحضار می رساند:
اینجانب (نام و نام خانوادگی خواهان)، به موجب دادنامه قطعی شماره (شماره دادنامه) مورخ (تاریخ دادنامه) صادره از شعبه (شماره شعبه) دادگاه (نوع دادگاه، مثلاً حقوقی) شهرستان (نام شهرستان)، به پرداخت مبلغ (مبلغ محکوم به به عدد و حروف) ریال در حق آقای/خانم (نام و نام خانوادگی محکوم له) محکوم گردیده ام.
متأسفانه اینجانب به دلیل (ذکر دقیق دلایل عدم توانایی مالی، مانند بیکاری، بیماری، ورشکستگی کسب وکار، تعهدات مالی سنگین دیگر، نداشتن اموال یا دسترسی به آن ها) و فقدان هرگونه مال و دارایی اعم از منقول و غیرمنقول و عدم تکافوی درآمد برای پرداخت یکجای مبلغ فوق، در حال حاضر قادر به پرداخت کامل و یکجای محکوم به مذکور نمی باشم.
مراتب فوق با استشهادیه پیوست و شهادت شهود محلی نیز قابل اثبات است. لیست کامل اموال و دارایی های اینجانب نیز به پیوست دادخواست تقدیم می گردد.
لذا، مستنداً به ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394 و ماده 277 قانون مدنی، از محضر محترم دادگاه تقاضای رسیدگی و صدور حکم شایسته مبنی بر اعسار اینجانب از پرداخت یکجای محکوم به و تقسیط آن با تعیین اقساط متناسب با وضعیت مالی و معیشتی اینجانب را دارم.

با تجدید احترام،
نام و نام خانوادگی خواهان
امضاء

نمونه دادخواست اعسار از طرف وکیل

در صورتی که دادخواست توسط وکیل تنظیم و ارائه شود، بخش خواهان به نام موکل و بخش وکیل به نام وکیل تکمیل می گردد. در متن دادخواست نیز به جای اینجانب، از موکل اینجانب استفاده می شود و در انتهای دادخواست، امضای وکیل قید می گردد. این نوع دادخواست از نظر حقوقی دقیق تر و حرفه ای تر است.

نمونه استشهادیه اعسار از پرداخت محکوم به

استشهادیه یک سند کتبی است که در آن، دو یا چند نفر شهادت می دهند که از وضعیت مالی فرد اطلاع دارند و او را معسر و ناتوان از پرداخت می دانند. این فرم باید شامل مشخصات کامل شهود و خواهان، شرح مختصری از وضعیت مالی خواهان و تأیید عدم توانایی مالی او توسط شهود باشد. شهود باید فرم را امضا کرده و اثر انگشت بزنند.

تأکید می شود که استفاده از این نمونه ها صرفاً جهت آگاهی و راهنمایی بوده و برای هر پرونده، به دلیل جزئیات خاص خود، نیاز به مشاوره با وکیل متخصص و تنظیم دقیق دادخواست متناسب با شرایط واقعی آن پرونده است. یک وکیل می تواند با توجه به قوانین و رویه قضایی، بهترین راهکار را ارائه دهد و شانس موفقیت دادخواست را افزایش دهد.

آثار و پیامدهای حکم اعسار (پذیرش یا رد)

صدور حکم دادگاه در خصوص دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، پیامدهای حقوقی مهمی برای محکوم علیه و محکوم له در پی دارد که بسته به پذیرش یا رد این دادخواست، متفاوت خواهد بود.

در صورت پذیرش اعسار

اگر دادگاه پس از بررسی های لازم، اعسار محکوم علیه را احراز و بپذیرد، آثار و پیامدهای زیر مترتب خواهد شد:

• تقسیط محکوم به: مهم ترین اثر پذیرش اعسار، تقسیط مبلغ محکوم به است. دادگاه با توجه به وضعیت مالی، میزان درآمد، تعداد افراد تحت تکفل و سایر تعهدات مالی محکوم علیه، مبلغ پیش قسط (در صورت امکان) و تعداد و میزان اقساط ماهانه را تعیین می کند.
• آزادی از حبس یا جلوگیری از بازداشت: در صورتی که محکوم علیه به دلیل عدم پرداخت محکوم به در بازداشت باشد، با صدور حکم اعسار آزاد خواهد شد. همچنین اگر هنوز بازداشت نشده باشد، از اعمال ضمانت اجرای حبس در قبال آن محکوم به جلوگیری می شود.
• امکان تعدیل اقساط: در صورتی که پس از صدور حکم تقسیط، وضعیت مالی محکوم علیه (یا حتی محکوم له) تغییر کند، طرفین می توانند با ارائه دادخواست تعدیل تقسیط محکوم به به دادگاه، تقاضای کاهش یا افزایش میزان اقساط را بنمایند. این امر نشان دهنده پویایی و انعطاف پذیری قانون در برابر تغییر شرایط زندگی افراد است.

در صورت رد اعسار

اگر دادگاه به هر دلیلی (مثلاً عدم اثبات اعسار، ارائه مدارک ناقص یا اثبات انتقال اموال به قصد فرار از دین) دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به را رد کند، پیامدهای زیر محقق می شود:

• لزوم پرداخت یکجای محکوم به: در این صورت، محکوم علیه مکلف است بلافاصله و به صورت یکجا، کل مبلغ محکوم به را پرداخت نماید.
• امکان بازداشت و اعمال ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی: اگر محکوم علیه پس از رد اعسار نیز از پرداخت محکوم به امتناع کند، محکوم له می تواند تقاضای بازداشت وی را بر اساس ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی نماید.
• مسئولیت کفیل یا وثیقه گذار: اگر محکوم علیه پیش از رسیدگی قطعی به اعسار، با معرفی کفیل یا وثیقه آزاد شده باشد، در صورت رد قطعی اعسار و عدم پرداخت محکوم به، کفیل یا وثیقه گذار مسئولیت تسلیم محکوم علیه یا پرداخت بدهی را بر عهده خواهد داشت. در غیر این صورت، وثیقه ضبط یا وجه الکفاله وصول خواهد شد.

نکات حقوقی مهم و ظرایف دعوای اعسار

رسیدگی به دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به دارای ظرایف و نکاتی است که آگاهی از آن ها می تواند به محکوم علیه کمک کند تا با آمادگی بیشتری در این فرآیند حقوقی شرکت کند.

اهمیت صداقت و ارائه اطلاعات صحیح و کامل

دادگاه در رسیدگی به اعسار، به صداقت و شفافیت خواهان اهمیت زیادی می دهد. هرگونه کتمان حقیقت، ارائه اطلاعات نادرست یا لیست ناقص از اموال می تواند به رد دادخواست و حتی در مواردی به اتهام کلاهبرداری یا اظهار خلاف واقع منجر شود. همواره سعی کنید تا تمامی اطلاعات مالی خود را با جزئیات و صداقت کامل به دادگاه ارائه دهید.

عواقب عدم ارائه لیست کامل اموال (ماده 54 قانون آیین دادرسی مدنی)

همان طور که پیش تر ذکر شد، ارائه لیست کامل اموال از الزامات اساسی دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به است. مطابق ماده 54 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر دادخواست فاقد شرایط قانونی باشد، مدیر دفتر دادگاه اقدام به اخطار رفع نقص می کند. در صورتی که محکوم علیه لیست کامل اموال خود را ارائه نکند و نقص دادخواست برطرف نشود، دادخواست اعسار او توقیف و در نهایت رد خواهد شد.

تفاوت اعسار از هزینه دادرسی و اعسار از محکوم به

نکته مهم این است که اعسار دو نوع دارد:

• اعسار از هزینه دادرسی: مربوط به ناتوانی در پرداخت هزینه های طرح دعوا و رسیدگی در دادگاه است. با پذیرش این نوع اعسار، فرد از پرداخت هزینه های دادرسی معاف می شود و می تواند پرونده خود را ادامه دهد.
• اعسار از پرداخت محکوم به: همان موضوع اصلی این مقاله است و مربوط به ناتوانی در پرداخت مبلغی است که فرد به موجب حکم دادگاه محکوم شده است.

این دو نوع اعسار مستقل از یکدیگر هستند، اما یک فرد می تواند همزمان تقاضای اعسار از هزینه دادرسی و اعسار از محکوم به را داشته باشد.

نقش تحقیقات محلی و شهادت شهود در اثبات اعسار

شهادت شهود و تحقیقات محلی نقش بسیار مهمی در اثبات یا رد ادعای اعسار ایفا می کنند. دادگاه ممکن است علاوه بر شهادت کتبی شهود (استشهادیه)، به صورت شفاهی نیز از آن ها در جلسه رسیدگی سؤال کند. همچنین، در مواردی ممکن است از ضابطین قضایی یا معتمدین محلی بخواهد که در مورد وضعیت مالی و زندگی محکوم علیه تحقیقات محلی انجام دهند.

امکان طرح مجدد دادخواست اعسار در صورت تغییر شرایط مالی

حکم اعسار یک حکم ثابت و همیشگی نیست. اگر پس از رد دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، وضعیت مالی محکوم علیه به طور چشمگیری تغییر کند و او واقعاً معسر شود، می تواند مجدداً دادخواست اعسار را تقدیم کند. همچنین، در صورت پذیرش اعسار و تعیین اقساط، اگر شرایط مالی تغییر کند، امکان تعدیل اقساط نیز وجود دارد.

محدودیت ها و استثنائات در پذیرش اعسار

در برخی موارد، ممکن است پذیرش اعسار با محدودیت هایی روبرو شود. به عنوان مثال، در جرائم خاصی که حکم حبس به عنوان مجازات اصلی صادر شده و صرفاً جنبه مالی ندارند، اعسار مطرح نیست. همچنین، اعسار نباید دستاویزی برای فرار از تعهدات باشد و دادگاه با دقت سوءنیت احتمالی را بررسی خواهد کرد.

سوالات متداول درباره دادخواست اعسار

آیا می توان همزمان با اعتراض به حکم، دادخواست اعسار داد؟

بله، امکان طرح دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به همزمان با اعتراض به اصل حکم (تجدیدنظرخواهی) وجود دارد. این دو دعوا ماهیت متفاوتی دارند؛ یکی مربوط به ماهیت محکومیت و دیگری مربوط به توانایی مالی برای پرداخت آن است.

مدت زمان رسیدگی به دادخواست اعسار چقدر است؟

مدت زمان رسیدگی به دادخواست اعسار بسته به حجم کاری شعبه، تعداد جلسات رسیدگی، نیاز به تحقیقات محلی یا استعلامات و سرعت ابلاغ ها متفاوت است. معمولاً این فرآیند چند هفته تا چند ماه به طول می انجامد.

اگر اعسار رد شود، چه اتفاقی برای محکوم علیه می افتد؟

در صورت رد قطعی دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، محکوم علیه موظف است بلافاصله کل مبلغ محکوم به را به صورت یکجا پرداخت کند. در غیر این صورت، محکوم له می تواند تقاضای اعمال ضمانت اجرای حبس (ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی) یا توقیف اموال را بنماید.

آیا اعسار از پرداخت مهریه و دیه نیز شامل این قوانین می شود؟

بله، قوانین و مقررات مربوط به دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، شامل مهریه و دیه نیز می شود. مهریه و دیه نیز از جمله محکوم به های مالی هستند که در صورت ناتوانی زوج یا محکوم علیه در پرداخت یکجا، امکان تقاضای اعسار و تقسیط آن ها وجود دارد.

چگونه می توان شهود اعسار را معرفی کرد؟

شهود اعسار باید در زمان تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، استشهادیه کتبی خود را امضا کرده باشند و در بخش منضمات دادخواست پیوست شود. علاوه بر این، دادگاه در جلسه رسیدگی، شهود را احضار کرده تا به صورت شفاهی نیز در حضور قاضی و طرفین شهادت دهند.

آیا هزینه دادرسی برای دادخواست اعسار وجود دارد؟

بله، دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به مانند سایر دعاوی، دارای هزینه دادرسی است. با این حال، اگر فرد به دلیل عدم تمکن مالی، قادر به پرداخت این هزینه نیز نباشد، می تواند همزمان دادخواست اعسار از هزینه دادرسی را تقدیم کند. در صورت پذیرش این دادخواست، از پرداخت هزینه های دادرسی معاف خواهد شد.

نتیجه گیری و توصیه پایانی

دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، ابزاری مهم و حیاتی در نظام حقوقی ایران است که به محکوم علیه امکان می دهد در صورت ناتوانی مالی، از بازداشت جلوگیری کرده و بدهی خود را به صورت اقساطی پرداخت نماید. این فرآیند، هرچند به ظاهر ساده، دارای پیچیدگی های حقوقی و ظرایف متعددی است که عدم توجه به آن ها می تواند به رد دادخواست و تحمیل تبعات ناخواسته منجر شود.

آگاهی از مفهوم اعسار، شرایط پذیرش، مدارک لازم، مهلت های قانونی و مراحل گام به گام تنظیم و ارائه دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، برای هر فردی که با چنین وضعیتی روبرو است، ضروری است. صداقت در ارائه اطلاعات، تکمیل دقیق مدارک و رعایت تمامی الزامات قانونی، از عوامل کلیدی موفقیت در این دعوا محسوب می شوند.

با توجه به ماهیت فنی و تخصصی این گونه دعاوی، اکیداً توصیه می شود پیش از هرگونه اقدام، با یک وکیل متخصص در امور حقوقی و دعاوی مالی مشورت نمایید. یک وکیل مجرب می تواند با بررسی دقیق شرایط پرونده شما، راهنمایی های لازم را ارائه داده، در تنظیم دادخواست و استشهادیه به شما کمک کند و شانس موفقیت شما را به طور قابل توجهی افزایش دهد. برای اطمینان از صحت اقدامات و افزایش شانس موفقیت خود، دریافت مشاوره حقوقی تخصصی را جدی بگیرید.

منابع قانونی مرتبط با اعسار از محکوم به

• قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی (مصوب 1394)
• قانون آیین دادرسی مدنی (مواد 51، 54، 504 الی 514)
• قانون مدنی (ماده 277)
• نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه در خصوص اعسار