خلاصه کتاب طراحی پرسش های پژوهش: راهنمای پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی ( نویسنده پاتریک وایت )

خلاصه کتاب طراحی پرسش های پژوهش اثر پاتریک وایت، راهنمایی جامع برای پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی است که به آن ها کمک می کند ایده های خام خود را به پرسش های پژوهشی دقیق، قابل اجرا و منطبق با اصول علمی تبدیل کنند. این کتاب، مسیر پرچالش طراحی پرسش های تحقیق را روشن می سازد و اهمیت آن را در موفقیت هر پروژه علمی تبیین می کند.

در هر پژوهشی، از یک پروژه دانشجویی کوچک گرفته تا یک رساله دکتری یا مطالعه ای علمی در مقیاس وسیع، نقطه آغاز و سنگ بنای موفقیت، طراحی و فرمول بندی صحیح پرسش های پژوهش است. این مرحله، که اغلب نادیده گرفته می شود یا به سرعت از آن عبور می کنند، در حقیقت دشوارترین و حیاتی ترین گام در مسیر تحقیق محسوب می شود. یک پرسش پژوهشی خوب، همچون قطب نمایی، مسیر مطالعه را تعیین می کند، روش های جمع آوری داده را مشخص می سازد و در نهایت، به اعتبار و ارزش نتایج کمک شایانی می کند. کتاب «طراحی پرسش های پژوهش: راهنمای پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی» نوشته پاتریک وایت، به طور اختصاصی به این جنبه از فرآیند پژوهش می پردازد و راهکارهای عملی و نظری را برای تبدیل ایده های اولیه به پرسش های تحقیق دقیق و پاسخ گو ارائه می دهد.

چرا طراحی پرسش های پژوهش پاتریک وایت مهم است؟

پاتریک وایت به عنوان متخصصی برجسته در حوزه روش تحقیق، با درک عمیق از چالش های پیش روی پژوهشگران، به ویژه در رشته های علوم انسانی و اجتماعی، اثری را خلق کرده است که خلأ بزرگی در ادبیات روش تحقیق پر می کند. در حالی که کتاب های بسیاری به جنبه های مختلف پژوهش از جمله انواع طرح های پژوهشی، روش های جمع آوری داده، و تحلیل آماری پرداخته اند، کمتر اثری به طور متمرکز به چگونگی طرح پرسش های پژوهشی می پردازد. این کتاب با رویکردی عملی و کاربردی، به دانشجویان و پژوهشگران می آموزد که چگونه از ایده های کلی و مبهم، به پرسش هایی دقیق، شفاف و قابل تحقیق دست یابند.

کتاب وایت نه تنها یک راهنمای نظری است، بلکه با ارائه مثال ها و توصیه های ملموس، فرآیند تفکر منطقی و خلاقانه لازم برای فرمول بندی پرسش های پژوهشی را تسهیل می کند. این اثر مورد تحسین بسیاری از متخصصان و مجلات علمی قرار گرفته است. به عنوان مثال، اولیویه راتل، مدرس مطالعات سازمانی، عمق و سودمندی آن را بی نظیر می داند و هاوارد راموس در مجله جامعه شناسی کانادا، آن را منبعی مختصر و کاربردی برای درک ارتباط پرسش ها با ایده ها، نظریه ها و فرضیه ها توصیف می کند. جفری والفورد نیز در مجله تحقیقات آموزشی بریتانیا، رویکرد عملی این کتاب را برای تحقیقات علوم اجتماعی بسیار مؤثر می داند.

مخاطبان اصلی این کتاب دانشجویان تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) در رشته های علوم انسانی و اجتماعی هستند که با چالش های تدوین پروپوزال، پایان نامه یا مقاله مواجه اند. همچنین، دانشجویان کارشناسی که در حال انجام پروژه های تحقیقاتی هستند و اساتید دانشگاهی و پژوهشگران باتجربه که به دنبال مرجعی فشرده برای مرور مفاهیم یا بهبود کیفیت پرسش های تحقیقاتی خود می باشند، می توانند از این کتاب بهره های فراوان ببرند. این اثر به آن ها کمک می کند تا از دوباره کاری پرهیز کرده و شکاف های موجود در دانش را به درستی شناسایی و پر کنند.

خلاصه فصول اصلی کتاب طراحی پرسش های پژوهش

کتاب پاتریک وایت در پنج فصل اصلی، به بررسی ابعاد مختلف طراحی پرسش های پژوهشی می پردازد. این فصول به گونه ای ساختاربندی شده اند که خواننده را گام به گام از مرحله ایده اولیه تا فرمول بندی نهایی پرسش و ارتباط آن با روش شناسی و نتایج پژوهش راهنمایی می کنند.

فصل اول: ایده های پژوهشی از کجا می آیند؟

این فصل به بررسی منشأ و خاستگاه ایده های پژوهشی می پردازد و تأکید می کند که کنجکاوی و شگفت زدگی، سنگ بنای هر پژوهش موفقی است. وایت نشان می دهد که چگونه یک پژوهشگر با ذهنی کنجکاو می تواند از محیط اطراف، مسائل اجتماعی یا حتی مشاهدات روزمره، ایده هایی برای تحقیق استخراج کند. با این حال، صرف داشتن یک ایده کافی نیست؛ آگاهی از پیشینه علمی و ادبیات موجود در یک حوزه خاص، نقشی حیاتی در شکل گیری و پختگی ایده ها ایفا می کند. پژوهشگر باید بداند که چه کارهایی پیش از این انجام شده است تا بتواند ایده هایی اصیل و نوآورانه ارائه دهد و از دوباره کاری پرهیز کند.

یکی از مفاهیم کلیدی مطرح شده در این فصل، شکاف در پژوهش است. منظور از شکاف، نادانسته ها یا نادیده گرفته شده ها در ادبیات علمی است که پژوهشگر می تواند با تحقیق خود، آن ها را پر کند. این شکاف ها می توانند شامل موضوعات بررسی نشده، جنبه های جدیدی از موضوعات قدیمی، یا حتی ضعف در روش های پژوهش های قبلی باشند. اصالت و اثرگذاری پژوهش به توانایی پژوهشگر در شناسایی و پرداختن به این شکاف ها بستگی دارد. وایت همچنین به نقش نظریه در جهت دهی به پرسش ها اشاره می کند. نظریه ها چارچوب های فکری هستند که به پژوهشگر کمک می کنند تا ایده های خود را نظام مند کرده و پرسش هایی را مطرح کند که یا به آزمون نظریه های موجود می پردازند یا به توسعه و ایجاد نظریه های جدید منجر می شوند. علاوه بر این، محرک های کاربردی مانند مسائل سیاست گذاری و مشکلات اجتماعی نیز می توانند منبع الهام برای پرسش های پژوهشی باشند و به پژوهشگر کمک کنند تا مطالعاتی با تأثیرگذاری عملی بالا انجام دهد.

فصل دوم: چه عناصری پرسش پژوهش را تشکیل می دهند؟

فصل دوم به تشریح اجزای تشکیل دهنده یک پرسش پژوهشی دقیق و تمایز آن از سایر مفاهیم مرتبط می پردازد. وایت به وضوح تفاوت بین موضوعات کلی، اهداف و مقاصد پژوهش با پرسش های پژوهش را بیان می کند. پرسش پژوهش باید کاملاً تخصصی، محدود و قابل پاسخ باشد، در حالی که موضوعات می توانند کلی و اهداف نیز گسترده تر باشند.

بخش مهمی از این فصل به بررسی شکل و محتوای پرسش ها و پرهیز از مشکلات رایج اختصاص دارد. این مشکلات شامل:

1. پرسش های حشوی: سوالاتی که محتوای اضافه یا تکراری دارند.
2. دوگانگی های اشتباه: پرسش هایی که پاسخ های محدودی دارند و جنبه های پیچیده موضوع را نادیده می گیرند.

وایت همچنین بر لزوم پرهیز از پرسش های متافیزیکی (که پاسخ علمی ندارند)، هنجاری (که به قضاوت اخلاقی یا ارزشی می پردازند) و صرفاً جمع آوری داده (که بدون تحلیل یا تعمیق، تنها به گردآوری اطلاعات می پردازند) تأکید می کند.

کتاب انواع پرسش های پژوهش را به تفصیل شرح می دهد، از جمله:

• پرسش های توصیفی: که به توصیف پدیده ها می پردازند (مانند: چه چیزی؟، چگونه است؟). وایت چهار نوع پرسش توصیفی را معرفی می کند.
• پرسش های توضیحی: که به دنبال تبیین روابط علت و معلولی یا چرایی پدیده ها هستند (مانند: چرا؟، چه رابطه ای بین…؟). دو نوع پرسش توضیحی مورد بحث قرار می گیرد.
• پرسش های اطلاعاتی: که ممکن است ترکیبی از انواع بالا باشند.

علاوه بر این، نوع شناسی های هدف محور مانند پرسش های توانمندسازی (که به دنبال راهکارهای عملی برای بهبود وضعیت هستند) و پرسش های مقایسه ای (که تفاوت ها یا شباهت های بین پدیده ها را بررسی می کنند) نیز معرفی می شوند. در پایان این فصل، مفهوم فرضیه ها و ارتباط آن ها با طرح پژوهش و آزمون نظریه توضیح داده می شود. فرضیه ها، ادعاهایی آزمون پذیر درباره رابطه بین متغیرها هستند که از نظریه ها یا مشاهدات پیشین سرچشمه می گیرند و نقش مهمی در ساختاردهی پژوهش ایفا می کنند.

یک پرسش پژوهشی خوب، همچون قطب نمایی است که نه تنها مسیر مطالعه را تعیین می کند، بلکه راهنمای انتخاب روش ها و تحلیل داده ها نیز محسوب می شود و در نهایت، به اعتبار و ارزش نتایج پژوهش می افزاید.

فصل سوم: چه عواملی یک پرسش را «پژوهش پذیر» می کنند؟

«پژوهش پذیری» یکی از مهم ترین معیارهای یک پرسش پژوهشی است؛ به این معنا که آیا می توان به آن پرسش پاسخ علمی و مستند داد یا خیر. این فصل به عواملی می پردازد که این قابلیت پاسخ گویی را تعیین می کنند. یکی از نکات کلیدی، اهمیت محدود کردن دامنه پرسش است. بسیاری از پژوهشگران مبتدی تمایل دارند پرسش های بسیار گسترده ای مطرح کنند که عملاً قابل پاسخ در یک پروژه تحقیقاتی مشخص نیستند. وایت بر لزوم اولویت بندی پرسش ها و ایجاد سلسله مراتب بین آن ها تأکید می کند:

1. پرسش های اصلی (کلان): که به هدف کلی پژوهش مربوط می شوند.
2. پرسش های فرعی (خرد): که جنبه های جزئی تر پرسش اصلی را پوشش می دهند و به پاسخ گویی به آن کمک می کنند.

تعداد بهینه پرسش های پژوهش در یک پروژه نیز مورد بحث قرار می گیرد؛ معمولاً توصیه می شود تعداد محدودی پرسش اصلی و فرعی انتخاب شود تا تمرکز تحقیق حفظ شود.

اهمیت زبان پرسش نیز به تفصیل بررسی می شود. یک پرسش پژوهشی باید:

• مختصر: از کلمات اضافی پرهیز شود.
• شفاف: ابهام نداشته باشد و منظور را به وضوح منتقل کند.
• دقیق: واژگان به درستی انتخاب شده باشند و مفاهیم علمی به کار روند.

علاوه بر این، ملاحظاتی مانند جامعه مورد نظر (چه کسانی قرار است مورد مطالعه قرار گیرند)، موقعیت جغرافیایی و پوشش دهی (محدوده مکانی مطالعه)، بافت تاریخی (زمان انجام مطالعه و پیشینه آن) و امکان مقایسه ها (آیا پرسش امکان مقایسه با مطالعات دیگر را فراهم می کند؟) نیز بر پژوهش پذیری تأثیرگذارند.

یکی از مهم ترین بخش های این فصل، مبحث منابع و تأثیر آن ها بر امکان سنجی طراحی و اجرای پرسش ها است. وایت به جزئیات مالی (بودجه، هزینه های سفر، تجهیزات، هزینه های پنهان)، زمان (مدت زمان لازم برای تکمیل پژوهش) و منابع انسانی (تیم پژوهشگر، دستیاران) می پردازد. او تأکید می کند که حتی بهترین پرسش پژوهشی نیز اگر با محدودیت منابع مواجه باشد، عملاً قابل اجرا نیست. بنابراین، واقع گرایی در طراحی پرسش با توجه به منابع موجود، امری حیاتی است. این بخش به پژوهشگران کمک می کند تا پیش از شروع کار، از عملی بودن پرسش های خود اطمینان حاصل کنند.

فصل چهارم: پرسش ها، روش ها و شاخص ها

این فصل بر جایگاه محوری پرسش پژوهش به عنوان نقطه شروع و راهنمای اصلی کل فرآیند تحقیق تأکید دارد. وایت با قاطعیت بیان می کند که همیشه اول سوال، بعد روش. این بدین معناست که روش تحقیق (اعم از کمی یا کیفی، پیمایشی یا آزمایشی) باید بر اساس ماهیت پرسش پژوهش انتخاب شود، نه برعکس. او به نقد رویکردهای روش پرستی می پردازد که در آن ها پژوهشگر، روش خاصی را از پیش انتخاب کرده و سپس سعی می کند پرسش هایی را متناسب با آن روش طراحی کند. این رویکرد می تواند به محدودیت های جدی در پژوهش و عدم دستیابی به پاسخ های مناسب منجر شود.

اهمیت طرح پژوهش نیز در این فصل مورد بحث قرار می گیرد. طرح پژوهش، نقشه ای است که جزئیات مربوط به چگونگی انجام تحقیق، از جمله جمع آوری داده ها، تحلیل آن ها و زمان بندی را مشخص می کند. این طرح باید به طور منطقی از پرسش های پژوهش نشأت گرفته باشد و اطمینان حاصل کند که روش های انتخابی، قادر به پاسخ گویی به پرسش ها هستند.

بخش دیگری از فصل چهارم به چگونگی عملیاتی سازی مفاهیم می پردازد. بسیاری از مفاهیم در علوم انسانی و اجتماعی، انتزاعی هستند و نمی توان آن ها را مستقیماً اندازه گیری کرد (مانند طبقه اجتماعی، رضایت شغلی یا کیفیت زندگی). وایت توضیح می دهد که چگونه می توان این مفاهیم انتزاعی را به شاخص های قابل اندازه گیری و مشاهده تبدیل کرد. به عنوان مثال، برای مفهوم طبقه اجتماعی، می توان از شاخص هایی مانند سطح تحصیلات، درآمد، نوع شغل یا محل زندگی استفاده کرد. او همچنین به مشکلات مفاهیم غیرعملیاتی اشاره می کند که نمی توان برای آن ها شاخص های عینی یافت و بنابراین، پرسش هایی که از این مفاهیم نشأت می گیرند، پژوهش پذیر نخواهند بود.

فصل پنجم: پاسخ به پرسش های پژوهش: ادعاها، شواهد و ضمانت

فصل پایانی کتاب به بررسی نحوه پاسخ گویی به پرسش های پژوهش و ساختار استدلال ها در یک تحقیق علمی می پردازد. وایت مدل ادعاها، شواهد و ضمانت را برای تبیین نحوه اعتباربخشی به نتایج پژوهش معرفی می کند. این سه عنصر عبارتند از:

1. ادعاها (Claims): نتایج یا یافته های اصلی پژوهش که به پرسش های پژوهش پاسخ می دهند. این ادعاها باید به وضوح بیان شده و منطبق با داده ها باشند. وایت بر اهمیت واجد صلاحیت کردن ادعاها تأکید می کند؛ به این معنا که پژوهشگران باید از اغراق یا تعمیم بیش از حد نتایج خودداری کنند و حدود و شرایطی را که ادعاهایشان در آن صادق است، مشخص نمایند.
2. شواهد (Evidence): داده ها و اطلاعاتی که برای حمایت از ادعاها جمع آوری شده اند. این شواهد باید معتبر، قابل اعتماد و مرتبط با ادعاها باشند.
3. ضمانت (Warrant): ارتباط منطقی بین شواهد و ادعا. ضمانت توضیح می دهد که چگونه شواهد ارائه شده، ادعا را پشتیبانی می کنند. این می تواند شامل نظریه های مربوطه، اصول روش شناختی یا استدلال های منطقی باشد.

وایت به تفاوت های ظریف بین این سه عنصر و نقش هر یک در ساخت یک استدلال معتبر و قابل قبول در پژوهش می پردازد. او همچنین به اهمیت بررسی و در نظر گرفتن فرضیه های جایگزین (خلاف) اشاره می کند. پژوهشگران باید نه تنها به دنبال شواهدی برای تأیید ادعاهای خود باشند، بلکه باید سناریوها و تبیین های جایگزین را نیز در نظر بگیرند و نشان دهند که چرا فرضیه های جایگزین، ادعاهای آن ها را نقض نمی کنند یا کمتر قابل قبول هستند. این رویکرد به افزایش اعتبار و استحکام نتایج پژوهش کمک شایانی می کند و از سوگیری پژوهشگر جلوگیری می کند.

عملیاتی سازی مفاهیم انتزاعی و تبدیل آن ها به شاخص های قابل اندازه گیری، پلی است بین دنیای نظریات و واقعیت های میدانی که به پژوهشگر امکان می دهد پرسش های خود را به درستی پاسخ دهد.

در نهایت، این فصل بر این نکته تأکید می کند که پژوهش علمی تنها به جمع آوری داده محدود نمی شود، بلکه نیازمند استدلال های منطقی و مستند است که بتوانند از یافته ها دفاع کرده و به طور متقاعدکننده ای به پرسش های مطرح شده پاسخ دهند.

نکات کلیدی و کاربردهای عملی کتاب طراحی پرسش های پژوهش

کتاب «طراحی پرسش های پژوهش» فراتر از یک متن آکادمیک صرف، راهنمایی عملی و کاربردی برای هر پژوهشگری است. یکی از مهم ترین کاربردهای این کتاب، آموزش چگونگی تبدیل ایده های خام و کلی به پرسش های دقیق، روشن و قابل پاسخ است. این مهارت نه تنها در تدوین پروپوزال و پایان نامه ضروری است، بلکه در هر مرحله از زندگی حرفه ای که نیاز به حل مسئله یا بررسی عمیق یک موضوع باشد، کارگشا خواهد بود.

وایت به خوانندگان خود می آموزد که تفکر منطقی و خلاقانه باید در کنار نظم ذهنی قرار گیرد. او تأکید می کند که کنجکاوی و شگفت زدگی، اگرچه نقطه آغاز مهمی هستند، اما بدون ساختار و چارچوب فکری، نمی توانند به پرسش های پژوهشی موثر منجر شوند. بنابراین، کتاب بر تعادل میان شور و شوق اولیه و دقت و سازماندهی در فرآیند طراحی پرسش ها تأکید دارد.

یکی دیگر از نکات کلیدی، لزوم واقع گرایی و پرهیز از سوگیری در انتخاب موضوع و پیش بینی نتایج است. پژوهشگران باید نسبت به محدودیت های زمانی، مالی و انسانی پروژه خود آگاه باشند و پرسش هایی را طراحی کنند که در چارچوب این محدودیت ها قابل اجرا باشند. همچنین، وایت هشدار می دهد که علاقه شخصی به یک موضوع، نباید منجر به سوگیری در طراحی پرسش یا تفسیر نتایج شود. پژوهشگر باید همواره نسبت به احتمال وجود فرضیه های جایگزین و نتایج ناخواسته هوشیار باشد و برای اثبات ادعاهای خود، از شواهد مستند و استدلال های قوی استفاده کند.

این کتاب به پژوهشگران کمک می کند تا از دوباره کاری پرهیز کرده و شکاف های موجود در دانش را به درستی شناسایی کنند. با تمرکز بر این شکاف ها و طراحی پرسش هایی که به آن ها می پردازند، پژوهشگر می تواند اطمینان حاصل کند که مطالعه اش نه تنها اصیل و نوآورانه است، بلکه به بدنه دانش موجود نیز ارزش افزوده واقعی می دهد. به طور کلی، کتاب وایت مهارت های تحلیلی و انتقادی لازم برای طراحی پژوهش هایی با کیفیت بالا و تأثیرگذار را تقویت می کند.

این کتاب برای چه کسانی ضروری است؟

کتاب «طراحی پرسش های پژوهش» اثر پاتریک وایت، مرجعی ضروری برای طیف وسیعی از افراد فعال در حوزه پژوهش و آموزش است. در درجه اول، این کتاب برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) در رشته های علوم انسانی و اجتماعی که در مراحل اولیه تدوین پروپوزال، پایان نامه، رساله یا مقالات علمی خود قرار دارند، حیاتی است. این دانشجویان اغلب با چالش تبدیل ایده های کلی به پرسش های پژوهشی مشخص، محدود و قابل پاسخ مواجه اند و این کتاب راهکارهای عملی برای غلبه بر این چالش ها را ارائه می دهد.

همچنین، دانشجویان کارشناسی که در حال انجام پروژه های تحقیقاتی کوچک تر هستند و به دنبال آشنایی با مبانی روش تحقیق و اصول طراحی پرسش می باشند، می توانند از محتوای این کتاب بهره مند شوند. زبان روشن و رویکرد گام به گام آن، برای مبتدیان نیز قابل درک است.

پژوهشگران و اساتید دانشگاهی نیز مخاطبان مهم این اثر هستند. این افراد می توانند از خلاصه و نکات کلیدی کتاب به عنوان مرجعی سریع برای مرور مفاهیم، تدریس مباحث مربوط به طراحی پرسش پژوهش به دانشجویان، یا حتی بازنگری در پرسش های تحقیقاتی خود استفاده کنند. دیدگاه های تحلیلی و انتقادی مطرح شده در کتاب، به بهبود کیفیت کلی پروژه های تحقیقاتی کمک می کند.

در نهایت، متخصصان و مشاوران در حوزه های مرتبط که برای پروژه های کاربردی خود نیاز به درک اصول طرح پرسش های دقیق و هدفمند دارند، نیز می توانند از این کتاب به عنوان یک راهنمای عملی بهره ببرند. هر فردی که به بهبود مهارت های پژوهشی خود، به ویژه در مرحله حساس و بنیادی طراحی پرسش، علاقه دارد، مطالعه این کتاب (یا حداقل خلاصه اش) برایش ضروری است.

پژوهش علمی نه تنها به جمع آوری داده ها وابسته است، بلکه نیازمند استدلال های منطقی و مستند است که بتوانند به طور متقاعدکننده ای به پرسش های مطرح شده پاسخ دهند و از یافته ها دفاع کنند.

نتیجه گیری: پرسش قدرتمند، پژوهش قدرتمند

کتاب «طراحی پرسش های پژوهش: راهنمای پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی» اثر پاتریک وایت، بیش از یک راهنمای روش تحقیق معمولی است؛ این اثر یک نقشه راه برای تفکر نظام مند و خلاقانه در پژوهش است. وایت با تمرکز بر حیاتی ترین گام در هر مطالعه، یعنی فرمول بندی پرسش های پژوهش، ابزارهایی را فراهم می آورد که به پژوهشگران امکان می دهد تا ایده های اولیه خود را به مسیرهای تحقیقاتی قابل اجرا و معنادار تبدیل کنند.

ارزش اصلی این کتاب در توانایی آن برای روشن ساختن فرآیند پیچیده و اغلب گیج کننده طراحی پرسش ها نهفته است. از درک خاستگاه ایده ها و شناسایی شکاف های دانش، تا تمایز دقیق بین انواع پرسش ها، ارزیابی پژوهش پذیری آن ها با توجه به منابع، و در نهایت، ارتباط منطقی بین پرسش ها، روش ها و نحوه استدلال در نتایج، وایت یک دیدگاه جامع و یکپارچه را ارائه می دهد.

همانطور که در این خلاصه جامع نیز مشخص شد، یک پرسش پژوهشی قدرتمند، نه تنها راهنمای اصلی برای جمع آوری و تحلیل داده هاست، بلکه تضمین کننده کیفیت، اعتبار و تأثیرگذاری کلی پروژه تحقیقاتی است. با درک عمیق اصول مطرح شده در این کتاب، پژوهشگران می توانند از سردرگمی ها و خطاهای رایج در مراحل اولیه تحقیق جلوگیری کرده و به سمت انجام پژوهش هایی دقیق، اصیل و دارای ارزش علمی گام بردارند. مطالعه و به کارگیری آموزه های پاتریک وایت برای هر کسی که به دنبال انجام پژوهشی معتبر و تأثیرگذار در علوم انسانی و اجتماعی است، امری ضروری و بنیادین محسوب می شود.