خلاصه کتاب جامعه شناسی امنیت ( نویسنده مجتبی دهدار، صادق ستوان، عبدالغفور ایرندگانی )

کتاب «جامعه شناسی امنیت» نوشته مجتبی دهدار، صادق ستوان و عبدالغفور ایرندگانی، اثری عمیق در تحلیل مفهوم امنیت است که به طور ویژه بر تمایز حیاتی میان امنیت عینی و احساس امنیت تمرکز دارد. این کتاب ضرورت احساس امنیت را به عنوان یک نیاز بنیادی بشری تبیین کرده و رابطه پیچیده آن را با متغیرهای اجتماعی مانند جرم، تأمین اجتماعی و رفاه مورد کاوش قرار می دهد، دیدگاهی جامعه شناختی به یکی از اساسی ترین دغدغه های انسانی ارائه می دهد.

امنیت، از دیرباز و در تمامی جوامع بشری، عنصری حیاتی و غیرقابل انکار برای تداوم حیات و توسعه پایدار بوده است. این مفهوم فراتر از صرفِ نبود تهدیدهای فیزیکی، ابعاد گسترده ای از آسایش روانی، ثبات اجتماعی و پیشرفت اقتصادی را در بر می گیرد. اهمیت امنیت در سلسله مراتب نیازهای بشری تا آنجاست که روانشناسان و جامعه شناسان، آن را بلافاصله پس از نیازهای فیزیولوژیک، مهم ترین عامل برای بقا و شکوفایی انسان می دانند. در واقع، فقدان امنیت می تواند تمامی جنبه های زندگی فردی و جمعی را تحت الشعاع قرار داده و مانع از تحقق پتانسیل های انسانی و اجتماعی شود. بدون بسترهای امن، امکان برنامه ریزی برای آینده، سرمایه گذاری، خلاقیت و مشارکت مدنی به شدت کاهش می یابد و جامعه به سمت آشفتگی و رکود پیش می رود.

کتاب «جامعه شناسی امنیت»، با تألیف مجتبی دهدار، صادق ستوان و عبدالغفور ایرندگانی، و انتشار توسط انتشارات آذرفر در سال ۱۳۹۶، گامی مهم در تبیین این مفهوم چندوجهی از منظر جامعه شناسی برداشته است. نویسندگان در این اثر، به دقت به تشریح تفاوت های اساسی میان امنیت عینی (وجود واقعی تهدیدات) و احساس امنیت (تصور و درک ذهنی افراد از امنیت) پرداخته اند. این تمایز نه تنها از اهمیت نظری برخوردار است، بلکه در برنامه ریزی های اجتماعی و سیاسی برای ارتقای کیفیت زندگی شهروندان نیز کاربرد فراوان دارد. هدف اصلی این کتاب، فراتر از ارائه تعاریف صرف، تحلیل عمیق پدیده های مرتبط با امنیت از دیدگاه جامعه شناسی است. از این رو، کتاب با رویکردی جامع نگر، مباحث نظری، تجربی و کاربردی را در هم آمیخته و خواننده را با ابعاد مختلف این حوزه آشنا می سازد.

ساختار کلی کتاب به گونه ای طراحی شده که خواننده را گام به گام با مفاهیم بنیادی، نظریات برجسته، ابعاد گوناگون و نهایتاً بررسی های موردی در حوزه جامعه شناسی امنیت آشنا می کند. این اثر نه تنها برای دانشجویان و پژوهشگران رشته های جامعه شناسی، علوم اجتماعی، مطالعات امنیت و علوم سیاسی، بلکه برای هر علاقه مندی که به دنبال درک عمیق تر نقش امنیت در ساختار و کارکرد جامعه است، منبعی ارزشمند محسوب می شود.

مفاهیم بنیادی و بنیان های نظری امنیت

درک عمیق از ماهیت امنیت و ابعاد آن، مستلزم شناخت مبانی نظری و مفاهیم پایه ای است که آن را تعریف می کنند. کتاب «جامعه شناسی امنیت» با پرداختن به این زیربناها، بستری محکم برای تحلیل های بعدی فراهم می آورد و خواننده را در فهم چالش های امنیتی امروز یاری می رساند.

تعریف امنیت و احساس امنیت: تفکیک دو بعد اساسی

یکی از نوآوری های مهم کتاب جامعه شناسی امنیت تأکید بر تفکیک دقیق دو مفهوم امنیت و احساس امنیت است. امنیت به معنای عینی، به نبود تهدیدات و مخاطرات واقعی در محیط اطلاق می شود؛ این می تواند شامل امنیت فیزیکی، اقتصادی یا سیاسی باشد که بر اساس شاخص های قابل اندازه گیری (مانند نرخ جرم، ثبات اقتصادی یا حضور نیروهای امنیتی) ارزیابی می شود. در مقابل، احساس امنیت بعد ذهنی و روان شناختی امنیت است؛ این مفهوم به درک، ادراک و تجربه ی درونی افراد از میزان ایمنی و آرامش در محیط زندگی شان اشاره دارد. ممکن است جامعه ای از نظر عینی امن باشد، اما شهروندان آن به دلیل عوامل روان شناختی یا اجتماعی، احساس امنیت کافی نداشته باشند، یا برعکس. این تمایز از دیدگاه جامعه شناختی اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا برنامه ریزی های صرفاً مبتنی بر امنیت عینی ممکن است نتوانند به نگرانی ها و ترس های واقعی مردم پاسخ دهند و در نهایت، به بی ثباتی اجتماعی منجر شوند. احساس امنیت یک نیاز اساسی و بنیادین بشری است که بر پایه نظریات نیازهای مازلو نیز قابل تبیین است. بدون این احساس، افراد قادر به برنامه ریزی برای آینده، ایجاد روابط پایدار و مشارکت فعال در جامعه نیستند. این نیاز، ارتباط تنگاتنگی با ثبات اجتماعی دارد؛ زیرا فقدان آن می تواند منجر به کاهش اعتماد اجتماعی، افزایش انزوا و حتی پدید آمدن رفتارهای ناهنجار شود.

مبانی نظری جامعه شناسی امنیت: از ایده آل گرایی تا رویکردهای انتقادی

کتاب «جامعه شناسی امنیت» به بررسی جامع مبانی نظری و رویکردهای مختلفی می پردازد که در مطالعه امنیت مورد استفاده قرار گرفته اند. این رویکردها چارچوب های فکری متفاوتی را برای تحلیل پدیده های امنیتی ارائه می دهند:

• ایده آل گرایی: این رویکرد بر نقش ارزش ها، اخلاق و همکاری های بین المللی در ایجاد امنیت پایدار تأکید دارد و معتقد است که صلح و امنیت از طریق نهادهای بین المللی و قوانین مشترک قابل دستیابی است.
• اثبات گرایی: بر اساس این دیدگاه، امنیت از طریق تحلیل داده های عینی، آماری و قابل مشاهده قابل درک است. این رویکرد به دنبال کشف روابط علت و معلولی میان پدیده های اجتماعی و امنیتی است.
• فرا اثبات گرایی: این رویکرد، محدودیت های اثبات گرایی را در نظر گرفته و بر نقش تفسیرها، معناسازی ها و ساختارگرایی اجتماعی در فهم امنیت تأکید دارد.
• فمینیسم: دیدگاه فمینیستی به امنیت، بر ابعاد جنسیتی تهدیدات و آسیب پذیری ها تمرکز می کند و نشان می دهد که چگونه ساختارهای قدرت مردسالارانه می توانند بر تجربه امنیت زنان تأثیر بگذارند.
• نظریه سیستمی: این نظریه امنیت را به عنوان تابعی از تعامل اجزای یک سیستم اجتماعی در نظر می گیرد. امنیت در این دیدگاه، نتیجه تعادل و عملکرد صحیح تمامی بخش های جامعه است.
• پست مدرنیسم: رویکرد پست مدرن به امنیت، به سیالیت، ابهام و چندوجهی بودن مفهوم امنیت می پردازد و هرگونه تعریف واحد و مطلق را به چالش می کشد.
• رویکرد انتقادی: این رویکرد با نقد ساختارهای قدرت و نابرابری های اجتماعی، ریشه های ناامنی را در روابط طبقاتی و استثماری جستجو می کند و امنیت را در گرو دگرگونی های بنیادی اجتماعی می داند.

نویسندگان به طور خاص بر دیدگاه آنتونی گیدنز، جامعه شناس برجسته معاصر، در مورد امنیت تمرکز می کنند. گیدنز در آثار خود مانند تجدد و تشخص و پیامدهای مدرنیت، به مفهوم امنیت وجودی می پردازد؛ امنیتی که به اعتماد و اطمینان فرد به پیوستگی و پایداری هویت خویش در مواجهه با مخاطرات و عدم قطعیت های زندگی مدرن مربوط می شود. از نظر گیدنز، اعتماد و امنیت، در کنار خطر کردن و در معرض خطر قرار گرفتن، ویژگی های دو قطبی مدرنیته هستند که در تمامی جنبه های زندگی روزمره نأثیر می گذارند. او معتقد است که در جوامع مدرن، که فاصله گیری زمانی و مکانی افزایش یافته و اطلاعات کامل از پدیده ها در دسترس نیست، اعتماد (به افراد، نهادها، یا نظام های تخصصی) نقشی حیاتی در ایجاد امنیت ایفا می کند. این اعتماد است که پایه های نظام های نمادین (مانند پول) و نظام های تخصصی (مانند نظام حقوقی) را استحکام می بخشد و به افراد امکان می دهد تا با اطمینان در دنیای پیچیده مدرن زندگی کنند. علاوه بر گیدنز، کتاب به دیدگاه سایر نظریه پردازان مهم در حوزه امنیت مانند بری بوزان (که مفهوم امنیت را از بعد صرفاً نظامی فراتر برد و ابعاد اقتصادی، اجتماعی، محیطی و سیاسی را نیز در بر گرفت)، اوله وِور (با تأکید بر مفهوم امنیتی سازی discourse of securitization) و تیری مولارو (با تمرکز بر ابعاد اجتماعی امنیت) نیز اشاره می کند.

نظریات جامعه شناسی مرتبط با امنیت: از محرومیت نسبی تا نظم هابزی

علاوه بر رویکردهای کلی، کتاب به تفصیل به نظریات جامعه شناسی دیگری می پردازد که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با مفهوم امنیت و احساس امنیت در ارتباط هستند:

• نظریه احساس محرومیت نسبی: این نظریه بیان می کند که نارضایتی و ناامنی زمانی پدیدار می شود که افراد احساس کنند نسبت به گروه مرجع خود یا آنچه حق خود می دانند، از امکانات و فرصت های کمتری برخوردار هستند. این نابرابری ادراک شده، می تواند به بی نظمی اجتماعی و کاهش احساس امنیت منجر شود.
• نظریه ناسازگاری اجتماعی (آنومی) مرتن: رابرت مرتن مفهوم آنومی را به عنوان وضعیتی از بی هنجاری یا از هم گسیختگی ارزش ها در جامعه مطرح کرد. او نشان داد که چگونه عدم هماهنگی میان اهداف فرهنگی (مانند موفقیت مادی) و ابزارهای قانونی برای دستیابی به آن ها، می تواند به انحرافات اجتماعی و ناامنی بینجامد.
• مسئله نظم هابزی و دیدگاه پارسونز: توماس هابز در فلسفه خود به این مسئله پرداخت که چگونه در غیاب یک اقتدار مرکزی، جامعه به جنگ همه علیه همه دچار می شود و امنیت از بین می رود. تالکوت پارسونز، جامعه شناس برجسته، با الهام از هابز، به مسئله نظم اجتماعی پرداخت و چهار نوع نظام کنش (رفتاری، شخصیتی، اجتماعی، فرهنگی) را برای توضیح چگونگی حفظ نظم و جلوگیری از آنومی ارائه داد. از دیدگاه پارسونز، کارکرد صحیح این نظام ها و نهادینه شدن ارزش ها و هنجارها، اساس ایجاد و حفظ امنیت و نظم اجتماعی است.

این نظریات، چارچوبی تحلیلی برای فهم پیچیدگی های پدیده امنیت از منظر جامعه شناختی فراهم می آورند و به خواننده کمک می کنند تا ریشه های اجتماعی و فرهنگی ناامنی را عمیق تر درک کند.

«احساس امنیت، فراتر از نبود تهدیدات عینی، ریشه در ادراک، اعتماد و پیوستگی هویت فردی و جمعی دارد و سنگ بنای ثبات و توسعه پایدار در هر جامعه ای محسوب می شود.»

ابعاد، انواع و مکاتب امنیت

امنیت، مفهومی تک بعدی نیست و در هر جامعه ای خود را در اشکال و ابعاد متفاوتی نشان می دهد. کتاب «جامعه شناسی امنیت» به بررسی جامع این ابعاد و رویکردهای نظری مختلفی می پردازد که در طول تاریخ تفکر امنیتی شکل گرفته اند.

طبقه بندی انواع امنیت: از فردی تا محیط زیستی

نویسندگان کتاب، انواع امنیت را بر اساس سطوح مختلف جامعه و حوزه های زندگی بشری طبقه بندی کرده و به تفصیل هر یک را مورد بررسی قرار می دهند. این طبقه بندی شامل موارد زیر است:

• امنیت فردی: به ایمنی جسمی و روانی افراد در برابر خشونت، جرم و تهدیدات شخصی اشاره دارد. این نوع امنیت، اساسی ترین سطح امنیت است و بدون آن، سایر ابعاد امنیت نیز تحت تأثیر قرار می گیرند.
• امنیت اجتماعی: این بعد از امنیت، به ثبات و انسجام اجتماعی، روابط سالم بین گروه ها، اعتماد متقابل و وجود هنجارهای اجتماعی برای جلوگیری از آسیب های اجتماعی می پردازد.
• امنیت ملی: شامل حفظ حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی یک کشور در برابر تهدیدات داخلی و خارجی است که اغلب با قدرت نظامی و دیپلماتیک مرتبط است.
• امنیت اقتصادی: به پایداری اقتصادی، دسترسی به منابع، فرصت های شغلی و توانایی افراد و دولت در تأمین نیازهای مالی خود اشاره دارد. بحران های اقتصادی می توانند به ناامنی اجتماعی منجر شوند.
• امنیت فرهنگی: این بعد به حفظ هویت فرهنگی، ارزش ها، زبان و میراث یک جامعه در برابر هضم شدن یا تخریب فرهنگی می پردازد.
• امنیت سیاسی: شامل ثبات سیاسی، مشروعیت حکومت، مشارکت شهروندان در فرآیندهای سیاسی و نبود سرکوب و دیکتاتوری است.
• امنیت محیط زیستی: به حفظ محیط زیست از تخریب، دسترسی به منابع طبیعی پایدار و مقابله با چالش هایی مانند تغییرات آب و هوایی و کمبود آب می پردازد که می تواند زندگی انسان ها را تهدید کند.

این طبقه بندی نشان می دهد که امنیت پدیده ای پیچیده و چندوجهی است که درک و تأمین آن مستلزم رویکردی جامع نگر است. ضرورت وجود امنیت در تمامی این ابعاد برای بقا و توسعه جوامع بشری غیرقابل انکار است؛ چرا که ضعف در هر یک از این حوزه ها می تواند بر سایر ابعاد تأثیر منفی بگذارد.

مفهوم و رویکردهای امنیت اجتماعی: نگاهی عمیق تر

در میان انواع امنیت، امنیت اجتماعی از اهمیت ویژه ای در مباحث جامعه شناسی برخوردار است. این مفهوم به حالتی اطلاق می شود که افراد یک جامعه، احساس آرامش، ثبات و اعتماد متقابل دارند و از آسیب های اجتماعی، جرم و خشونت به دور هستند. امنیت اجتماعی، تنها نبود جرم نیست، بلکه وجود اعتماد، همبستگی اجتماعی و رعایت حقوق شهروندی نیز هست. ابعاد امنیت اجتماعی شامل مواردی مانند امنیت شغلی، امنیت بهداشتی، امنیت قضایی و امنیت فرهنگی است که همگی بر کیفیت زندگی افراد تأثیرگذارند.

کتاب «جامعه شناسی امنیت» به تفصیل به رویکردهای مختلفی که در حوزه امنیت اجتماعی مطرح شده اند، می پردازد. این رویکردها، که برخی از آن ها پیش تر در بخش مبانی نظری نیز اشاره شد، در اینجا با تمرکز بیشتری بر بعد اجتماعی امنیت مورد بحث قرار می گیرند. این رویکردها شامل ایده آل گرایی، اثبات گرایی، فرا اثبات گرایی، فمینیسم (با تمرکز بر امنیت زنان و گروه های آسیب پذیر)، نظریه سیستمی (بررسی امنیت اجتماعی به عنوان تعادل درونی سیستم)، رهیافت های مدرن امنیت اجتماعی، پست مدرنیسم و دیدگاه انتقادی (با تمرکز بر ریشه های نابرابری و ناامنی) هستند. علاوه بر این، مفهوم رهیافت امنیت اجتماعی شده (جامعه ای) نیز مطرح می شود که در آن، امنیت به عنوان یک پدیده کاملاً اجتماعی و ساخته شده توسط کنشگران و نهادها در نظر گرفته می شود.

مکاتب فکری و جایگاه امنیت در قانون اساسی

بخش دیگری از کتاب به مرور مهم ترین مکاتب فکری در حوزه امنیت می پردازد. اگرچه جزئیات این مکاتب به طور کامل در محتوای رقیب ارائه نشده بود، می توان حدس زد که این مکاتب شامل رئالیسم (با تأکید بر قدرت و منافع ملی)، لیبرالیسم (با تأکید بر نهادها و همکاری بین المللی) و سازنده گرایی (با تأکید بر نقش ایده ها و هویت ها در تعریف امنیت) باشند. هر یک از این مکاتب، نگاهی متفاوت به منشأ و راه حل های ناامنی دارند.

کتاب همچنین به جایگاه و اقسام امنیت در قوانین اساسی، به ویژه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، می پردازد. در این بخش، اصول و قوانینی که به صراحت به حق بر امنیت (اعم از امنیت فردی، اجتماعی، قضایی، شغلی و غیره) شهروندان اشاره دارند، تحلیل می شوند. قانون اساسی به عنوان سند بالادستی، نه تنها وظیفه دولت در تأمین امنیت را مشخص می کند، بلکه حقوق و آزادی های شهروندان را نیز در این زمینه تضمین می نماید. این بخش می تواند شامل بررسی مفادی باشد که به امنیت جانی، مالی، حیثیتی، قضایی و حتی امنیت شغلی و اجتماعی افراد مرتبط است و سازوکارهای قانونی برای تضمین آن را تبیین می کند.

امنیت در بستر جامعه شناختی ایران و جهان

پس از تبیین مفاهیم نظری و ابعاد مختلف امنیت، کتاب «جامعه شناسی امنیت» وارد فاز کاربردی و تجربی می شود و به بررسی وضعیت امنیت در بستر جامعه شناختی ایران و جهان می پردازد. این بخش، یافته های پژوهشی و تحلیل های میدانی را به مباحث نظری پیوند می دهد.

مروری بر پژوهش های داخلی و خارجی در حوزه امنیت

یکی از نقاط قوت کتاب، ارائه خلاصه ای از پژوهش ها و مطالعات برجسته انجام شده در حوزه جامعه شناسی امنیت، هم در سطح ملی و هم در سطح بین المللی است. این بخش به خواننده کمک می کند تا با دستاوردهای علمی در این زمینه آشنا شود و درک عمیق تری از چالش ها و راهکارهای امنیتی به دست آورد. مرور این تحقیقات، نشان دهنده گستردگی موضوع و تلاش های علمی برای درک پیچیدگی های امنیت در جوامع مختلف است. پژوهش های داخلی ممکن است به بررسی عوامل مؤثر بر احساس امنیت در شهرهای مختلف ایران، نقش نهادهای اجتماعی در تأمین امنیت یا تأثیر سیاست های عمومی بر ابعاد مختلف امنیت اجتماعی بپردازند. در مقابل، مطالعات خارجی می توانند روندهای جهانی در امنیت، تأثیر جهانی شدن بر امنیت یا مقایسه های بین کشوری را پوشش دهند.

تحلیل وضعیت امنیت در ایران و جهان: مطالعه موردی سیستان و بلوچستان

نویسندگان در این بخش، به تحلیل وضعیت امنیت در سطوح جهانی و ملی (ایران) می پردازند و سعی می کنند بر اساس رویکردهای نظری تبیین شده در کتاب، تصویری واقع بینانه از چالش ها و فرصت های امنیتی ارائه دهند. این تحلیل ها می توانند شامل بررسی آمارهای جرم و جنایت، شاخص های رفاه اجتماعی، پایداری سیاسی و اقتصادی، و همچنین چالش های نوظهور امنیتی مانند امنیت سایبری یا تغییرات اقلیمی باشند.

یکی از ویژگی های برجسته این بخش، پرداختن به مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان است. انتخاب این استان به عنوان نمونه ای برای تحلیل امنیت، تصادفی نیست. سیستان و بلوچستان، به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص (همجواری با مرزهای شرقی کشور)، تنوع قومی و مذهبی، و چالش های اقتصادی و اجتماعی منحصربه فرد، همواره کانون توجه در مباحث امنیتی بوده است. کتاب با تحلیل عوامل مؤثر بر امنیت در این منطقه، از جمله فقر، بیکاری، قاچاق، گروه های تروریستی و مشکلات زیست محیطی، به خواننده نشان می دهد که چگونه مجموعه ای از عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در کنار هم می توانند بر احساس امنیت و امنیت عینی تأثیر بگذارند. این مطالعه موردی، کاربرد عملی چارچوب های نظری کتاب را در یک بستر واقعی نشان می دهد و به درک بهتر دینامیک های منطقه ای امنیت کمک می کند. این رویکرد تحلیلی، خواننده را به سمت تفکر نقادانه درباره ارتباط پیچیده میان متغیرهای مختلف و پدیده امنیت سوق می دهد.

«امنیت پدیده ای چندوجهی است که نه تنها شامل ابعاد عینی و فیزیکی می شود، بلکه به شدت از ادراکات ذهنی، روابط اجتماعی و ساختارهای قدرت تأثیر می پذیرد.»

عوامل مؤثر بر امنیت: چارچوب نظری و روابط متغیرها

کتاب در این بخش به بررسی رابطه متغیرهای کلیدی اجتماعی با امنیت و احساس امنیت می پردازد. این تحلیل ها بر اساس چارچوب نظری کتاب و یافته های پژوهشی ارائه می شوند و به درک عمیق تر عوامل ریشه ای ناامنی کمک می کنند. برخی از متغیرهای مورد بحث و رابطه آن ها با امنیت عبارتند از:

• رابطه احساس نابرابری و امنیت: احساس نابرابری اجتماعی، اعم از نابرابری اقتصادی، فرصت ها یا دسترسی به خدمات، می تواند منجر به نارضایتی، اعتراضات اجتماعی و کاهش همبستگی شود که همگی به کاهش احساس امنیت و حتی ناامنی عینی منجر می گردند.
• رابطه سطح تحصیلات و امنیت: آموزش و تحصیلات می تواند با افزایش آگاهی، مهارت های حل مسئله، افزایش مشارکت مدنی و کاهش بیکاری، به بهبود امنیت اجتماعی کمک کند. افراد تحصیل کرده معمولاً از توانایی بیشتری برای درک و پیشگیری از مخاطرات برخوردارند.
• رابطه ساختمان جمعیت و امنیت: ترکیب و توزیع جمعیت از نظر سن، جنس، قومیت و مهاجرت می تواند بر پویایی های امنیتی تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، جمعیت جوان و بیکار، یا تنش های قومی، می توانند چالش های امنیتی ایجاد کنند.
• رابطه انتصاب مدیران بومی و امنیت: انتصاب مدیران از میان افراد بومی و آشنا به فرهنگ و مشکلات منطقه، می تواند به افزایش اعتماد عمومی، کاهش احساس تبعیض و حل مؤثرتر مشکلات محلی کمک کند و در نتیجه، احساس امنیت را ارتقا بخشد.
• رابطه امنیت تجارت مرزی و امنیت: امنیت در مناطق مرزی، به ویژه از طریق کنترل قاچاق و ایجاد فرصت های تجارت قانونی، می تواند به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنان این مناطق کمک کرده و از فعالیت های غیرقانونی که اغلب با ناامنی همراه هستند، جلوگیری نماید.

این بخش از کتاب با تحلیل این روابط، نشان می دهد که امنیت پدیده ای صرفاً پلیسی یا نظامی نیست، بلکه عمیقاً با ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی یک جامعه گره خورده است. رویکرد کتاب در این بخش، تحلیل چندبعدی و پیچیده متغیرهاست و به مخاطبان نشان می دهد که چگونه می توان با سیاست گذاری های هوشمندانه در حوزه های مختلف اجتماعی، به ارتقای امنیت و احساس امنیت در جامعه کمک کرد.

نتیجه گیری: دستاوردهای کلیدی و چشم انداز آینده

کتاب «جامعه شناسی امنیت» با جمع بندی مباحث مطرح شده و ارائه پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت امنیت، به اتمام می رسد. این بخش، جوهره اصلی دستاوردهای پژوهشی نویسندگان را برجسته کرده و راه را برای تحقیقات آتی و اقدامات عملی هموار می سازد.

خلاصه ای از دستاوردهای اصلی کتاب

کتاب «جامعه شناسی امنیت» توانسته است با تبیین دقیق مفهوم امنیت و احساس امنیت، گامی مؤثر در غنابخشی به ادبیات جامعه شناسی امنیت بردارد. یکی از دستاوردهای اصلی کتاب، تأکید بر تفکیک و تحلیل عمیق این دو بعد است؛ یعنی نشان دادن اینکه امنیت عینی (نبود تهدید) با احساس امنیت (ادراک ذهنی از ایمنی) متفاوت است و هر یک نیازمند رویکردهای تحلیلی و مدیریتی خاص خود هستند. این اثر همچنین با پرداختن به مبانی نظری گوناگون (از گیدنز گرفته تا بوزان و نظریات آنومی)، چارچوبی جامع برای درک ریشه های اجتماعی ناامنی ارائه می دهد. تحلیل عوامل مؤثر بر امنیت از جمله نابرابری، تحصیلات، ساختار جمعیت و نقش مدیریت بومی، ارتباط میان متغیرهای اجتماعی و پایداری امنیتی را به خوبی روشن می سازد. از دیگر دستاوردهای کلیدی، ارائه مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان است که به صورت کاربردی نشان می دهد چگونه عوامل پیچیده اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی در کنار هم، بر وضعیت امنیت و احساس امنیت در یک منطقه خاص تأثیر می گذارند. کتاب با تأکید بر این ابعاد، نشان می دهد که امنیت یک سازه اجتماعی است و صرفاً به اقدامات قهری یا نظامی محدود نمی شود، بلکه نیازمند رویکردی چندبعدی و مشارکت عمومی است.

پیشنهادهای کاربردی و پژوهشی

بر اساس یافته ها و تحلیل های ارائه شده در کتاب، نویسندگان پیشنهادهای متعددی را برای بهبود امنیت و احساس امنیت در جامعه مطرح می کنند. این پیشنهادها هم در سطح سیاست گذاری کلان و هم در سطح اقدامات محلی قابل اجرا هستند:

1. تأکید بر توسعه اجتماعی و اقتصادی: با توجه به رابطه قوی میان نابرابری و ناامنی، پیشنهاد می شود که برنامه های توسعه ای با هدف کاهش فقر، ایجاد فرصت های شغلی عادلانه و دسترسی برابر به خدمات، در اولویت قرار گیرند.
2. تقویت اعتماد اجتماعی و مشارکت مردمی: بهبود روابط میان شهروندان و نهادهای دولتی، افزایش شفافیت، و ایجاد بسترهای لازم برای مشارکت فعال مردم در تصمیم گیری ها می تواند به افزایش احساس امنیت کمک کند.
3. سرمایه گذاری در آموزش و فرهنگ سازی: ارتقای سطح تحصیلات عمومی و آگاهی بخشی درباره اهمیت امنیت و مسئولیت پذیری اجتماعی، می تواند در پیشگیری از آسیب های اجتماعی و جرائم مؤثر باشد.
4. بومی سازی مدیریت و توجه به بافت های محلی: در نظر گرفتن ویژگی های فرهنگی و اجتماعی مناطق مختلف و سپردن امور به مدیران بومی، می تواند کارایی سیاست های امنیتی را افزایش دهد.
5. پژوهش های بین رشته ای: پیشنهاد می شود که تحقیقات آتی در حوزه امنیت، با رویکردی بین رشته ای و با همکاری جامعه شناسان، اقتصاددانان، روانشناسان و متخصصان امنیت صورت گیرد تا درک جامع تری از این پدیده حاصل شود.
6. توجه ویژه به مناطق مرزی: با توجه به مطالعه موردی، پیشنهاد می شود که برای مناطق مرزی مانند سیستان و بلوچستان، راهکارهای جامع توسعه ای و امنیتی به صورت همزمان مد نظر قرار گیرد تا از آسیب پذیری ها کاسته شود.

ارزش و اهمیت کتاب در ادبیات جامعه شناسی امنیت

کتاب «جامعه شناسی امنیت» اثر مجتبی دهدار، صادق ستوان و عبدالغفور ایرندگانی، اثری مهم و قابل توجه در ادبیات جامعه شناسی ایران است. این کتاب با رویکرد تحلیلی و پژوهش محور خود، به غنای دانش در حوزه امنیت اجتماعی می افزاید و شکاف موجود در منابع فارسی را تا حد زیادی پر می کند. ارزش این اثر نه تنها در ارائه مفاهیم نظری و مبانی فلسفی امنیت است، بلکه در پیوند دادن این نظریات با واقعیت های جامعه ایران، به ویژه از طریق مطالعه موردی، نیز تجلی می یابد. این کتاب می تواند به عنوان یک منبع درسی ارزشمند برای دانشجویان و پژوهشگران عمل کند و همچنین برای سیاست گذاران و نهادهای مسئول در حوزه امنیت اجتماعی، چراغ راهی برای تدوین استراتژی های جامع و مؤثر باشد. چشم اندازهای آتی پژوهش در این حوزه، با بهره گیری از دستاوردهای این کتاب، می تواند به سمت بررسی های تطبیقی بین المللی، تحلیل تأثیر فناوری های نوین بر امنیت اجتماعی، و عمیق تر شدن در ابعاد روان شناختی احساس امنیت پیش برود. در مجموع، این کتاب نه تنها یک خلاصه گر نظریات است، بلکه اثری است که به تحلیل و تبیین عمیق پدیده های مرتبط با امنیت از دیدگاه جامعه شناسی می پردازد و راه را برای درک بهتر و مدیریت مؤثرتر چالش های امنیتی در جامعه هموار می سازد.