چرا شعر فارسی کمتر ترجمه شده است؟

عباس شاه زیدی (خروش) معتقد است زبان فارسی ظرفیت های بسیاری دارد که قابل ترجمه نیست، بنابراین طبیعی است که شعر فارسی کمتر ترجمه شود؛ اما نباید دست روی دست گذاشت.

 این شاعر که در دیدار با مقام معظم رهبری با شاعران حضور داشت، در گفت وگو با اسخاج، درباره سخنان ایشان در این دیدار سالانه، درباره کارکرد رسانه ای شعر به ویژه در دنیای امروز که شعر رقیب های دیگری هم در حوزه رسانه دارد، گفت: رقیب های شعر بعداً وارد عرصه شدند. در ابتدا شعر تنها رسانه بوده است. ارسطو می گوید: «شعر هنر هنرهاست». در بی رسانه ترین دوره ها، رسانه شعر بیشترین کاربرد را داشته است، حتی اواخر قرن گذشته نیز همین طور بوده است. این موضوع، موضوع قابل انکاری نیست که ما بگوییم حالا رقیبی پیدا کرده و شعر کمتر شده است.

  او سپس گفت: شعر و ویژگی هایش، جای خود را در جامعه دارد و مرتب هم به قابلیت های شعر اضافه می شود که این امر به ویژگی و محسنات خاص زبان فارسی برمی گردد؛ لذا تاکید مقام معظم رهبری بر این موضوع بیهوده نیست. ایشان می دانند شعر چه ظرفیت ها و قابلیت هایی دارد. شعر می تواند با رقیبانی مهم تر و بالاتر از سینما اگر بیایند، رقابت کند و هنوز مخاطب دارد. نگران این نیستم که شعر روزی به حاشیه برود. این یک واقعیت است.

  شاه زیدی (خروش) درباره اینکه سیاست گذاران فرهنگی چقدر از ظرفیت های شعر استفاده کرده و یا می کنند، گفت: برای پاسخ به این پرسش باید در متن شاعران باشید؛ در دو – سه دهه اخیر که در فضای شعر بودیم این مسیله را زیاد می بینیم. وضعیت شعر کشورمان با پیش از انقلاب قابل مقایسه نیست و در سال های اخیر در همه نحله ها و فضاهای شعری، شاهد رستاخیز بودیم و از شعر استفاده می شود.

مردم بدون آنکه بدانند با شعر زندگی می کنند

  او با خوانش بیت «ماهیان ندیده غیر از آب/ پرس پرسان ز هم که آب کجاست»، گفت: جامعه ما شبانه روز دارد با شعر زندگی می کند؛ اما از اصل که «این شعر است» غافل هستند؛ آن ها در خلوت خود شعر می خوانند یا زمزمه می کنند، در ماشین شعر گوش می دهند، در عزا و عروسی از شعر استفاده می کنند. شعر چیزی نیست که بگوییم تمام می شود. جامعه ما جامعه خوبی است و با تمام مشکلاتی که دارد به خوبی از شعر استفاده می کند. نمونه اش کتاب های شعری است که مرتب چاپ می شود، حتماً تقاضا وجود دارد که این کتاب ها چاپ می شود وگرنه چاپ نمی شد.

کودکان را به شعر علاقه مند کنیم

  این شاعر درباره موضوع تقویت حافظه شعری از دوران کودکی نیز اظهار کرد: مهم فهم و درک ذاتی شعر است. چندین قرن پیش قیس رازی می گوید «شاعر باید 10 هزار بیت شعر حفظ باشد». به نظرم حفظ شعر لزومی ندارد؛ بلکه ارتباط تنگاتنگ با شعر مهم است تا زمانی که شعری را در جایی می شنوید بتوانید شیرینی ذاتی آن را درک کنید و از آن لذت ببرید. لذت بردن از شعر کافی است و مهم نیست من جایگاهی از ذهنم پر از شعر باشد. من حدود 7 هزار بیت شعر دارم اما شاید 50 بین هم حفظ نیستم و همه جا شعرهایم را از رو می خوانم. البته یک سری از شعرها که انسان به آن نیاز دارد باید باشد و به طور طبیعی در ذهن می ماند. به نظرم این طور نیست که کودکان را مجبور کنیم شعر حفظ کنند؛ بلکه باید آن ها را به شعر علاقه مند کنیم و بگوییم زبان مادری تو این ظرفیت ها را دارد.

  او خاطرنشان کرد: حضرت آقا هم تاکید کردند، زبان فارسی به قدری ظرافت و شیرینی دارد که چندین قرن زبان اصلی شبه قاره هند بوده است و استعمار انگلیس آن را از بین می برد و آثار شاعران فارسی زبان را نابود می کند. پاسخ پرسش شما این است که ما شیرینی زبان و شعر فارسی را به بچه ها یاد بدهیم و بگوییم شما این زبان را با چنین قابلیت ها و ظرفیت هایی دارید نه اینکه مجبورشان کنیم شعر حفظ کنند.

نباید از وجه رسانه ای شعر غفلت کنیم

ترجمه شعر فارسی سخت است

  شاه زیدی (خروش) درباره ترجمه شعرهای فارسی به زبان های دیگر که کمتر اتفاق می افتد، گفت: این موضوع کاملاً طبیعی است؛ علت این است که ظرفیت زبان ما به قدری بالا است که مترجم نمی تواند همه این ظرفیت ها را به زبان مقصد منتقل کند و به این دلیل خیلی ها می گویند ترجمه شعر ناممکن است و برخی معتقدند محال است. البته مترجم شعر با مترجم داستان نیز خیلی فرق می کند؛ مترجم داستان می تواند داستان نویس نباشد؛ اما مترجم شعر باید شاعر و بر شعر مسلط باشد و یا انس زیادی با شعر داشته باشد.

  او تاکید کرد: مترجم شعر باید بومی هر دو زبان مبدا و مقصد باشد؛ یعنی هر دو زبان را زیست کرده باشد. با جدیت می گویم هیچ مترجم شعری نتوانسته تمام قابلیت ها و ظرفیت های شعر اصلی را به زبان مقصد منتقل کند. این موضوع از مسایلی بود که خود حضرت آقا هم به آن اشاره کردند. کدام مترجم می تواند «واج آرایی» را که ویژه زبان فارسی است، ترجمه کند؟ ترجمه شعر کار بسیار حرفه ای و سختی است و باید به اهلش سپرده شود. ترجمه شعر به یک مترجم دوزبانه احتیاج دارد والا اثری ناقص تحویل می دهد و یا اثر هنری را به اثر غیرهنری تبدیل می کند.
 

این شاعر ادامه داد: یکی از مواردی که در جلسه دیدار شاعران با مقام معظم رهبری مطرح شد، شعر سعدی بود؛ در جلسه گفتند شعر سعدی بود «او می رود دامن کشان من زهر تنهایی چشان/ دیگر مپرس از من نشان کز دل نشانم می رود». آقا فرمودند «دامن کشان» را چطور می شود ترجمه کرد، این اصطلاح ویژگی خاص زبان فارسی است و ما فارسی زبان ها مفهوم آن را متوجه می شویم. در همین بیت مترجم چگونه می تواند بازی های زبان سعدی و قافیه های میانی و… را منتقل کند، این موضوع سخت است.
 

شاه زیدی خاطرنشان کرد: شعر ماهیتی فشرده و کوتاه دارد و بیشترین ظرفیت شعر منطق احساسی و اشاره های ضمنی و شیرینی های کنایی و استعاری است تا مسیله لفظ و معنا. صورت و معنا در شعر به هم چسبیده و قابل تفکیک نیستند، در واقع دو روی یک سکه اند و اگر در پروسه ترجمه، صورت و معنا از هم جدا شوند، پازل شعر فرومی ریزد و معنای اصلی تلف می شود. از طرف دیگر خوش آهنگی ای که در زبان فارسی وجود دارد، وزن و ردیف و قافیه و مفاهیم کنایی و استعاری و تلمیحات و… با ترجمه منتقل نمی شود و علت اینکه از ترجمه عقبیم این ها است؛ اما نباید دست روی دست بگذاریم و چون سخت و ناممکن به نظر می رسد ترجمه نکنیم. این نگاه غلط است.

 این شاعر با اشاره به تاکید مقام معظم رهبری درباره ترجمه شعر گفت، خاطرنشان کرد: باید ترجمه شعر را از جایی شروع کرد و کسانی که در این کار حرفه ای و دوزبانه هستند، نهضت ترجمه را راه بیندازند و کم کم به قله ای برسیم.

 پایان خبر اسخاج